شرکت توسعه کارآفرینی بهمن با سابقه چهار سال فعالیت در اکوسیستم استارتاپی ایران بهعنوان سرمایهگذار خطرپذیر، در ۲۱ دی ۱۳۹۹ گزارشی از وضعیت استارتاپهای مراجعهکننده به این شرکت را منتشر کرد. این گزارش شامل خلاصه اطلاعات ۴۰۶ استارتاپ در حوزه نرمافزار است که از تیر ۱۳۹۸ تا آبان ۱۳۹۹ برای جذب سرمایه به این شرکت مراجعه کردهاند.
شرکت توسعه کارآفرینی بهمن با انتشار این گزارشها سعی دارد تا نقش خود را بهعنوان یکی از اعضای جامعه سرمایهگذاران خطرپذیر در به اشتراکگذاری آمار و اطلاعات سرمایهپذیران استارتاپی ایفا کند. این گزارش اطلاعات مختلفی از حوزه فعالیت و نحوه تیمسازی بنیانگذاران تا اطلاعات مالی استارتاپها را در بر دارد که برای فعالین حوزه سرمایهگذاری خطرپذیر میتواند راهگشا و سودمند باشد.
جریان ورودی طرحهای سرمایهگذاری
در بازه زمانی تیر ۱۳۹۸ تا آبان ۱۳۹۹ در مجموع ۴۰۶ استارتاپ در حوزه نرمافزار برای جذب سرمایه به شرکت توسعه کارآفرینی بهمن مراجعه کردهاند. از این تعداد، ۱۹۱ درخواست در سال ۱۳۹۹ ارسال شده و مابقی مربوط به ۹ ماه پایانی سال ۱۳۹۸ است. تا پایان سال ۱۳۹۸ مهمترین کانال ارتباطی این مجموعه با استارتاپها از طریق ایمیل بوده و ۹۶٪ از تیمها از طریق ایمیل برای جذب سرمایه با این شرکت ارتباط برقرار کردهاند.
شیوع ویروس کرونا که موجب تحول در فضای کسبوکارهای آنلاین شد، در کنار مهاجرت نیروهای نخبه باعث شد تا تعداد استارتاپهای خوب برای سرمایهگذاری که به مجموعه بهمن مراجعه میکردند کاهش یابد. در همین راستا شرکت توسعه کارآفرینی بهمن که از اسفند ۱۳۹۸ با کاهش درخواست از سمت استارتاپها روبهرو شده بود، استراتژی جدیدی را اتخاذ کرد تا بتواند تعداد گزینههای مناسب برای سرمایهگذاری را افزایش دهد.
این شرکت علاوه بر کانال ارتباطی ایمیل که در گذشته برای ارتباط با استارتاپها استفاده میکرد، سعی کرد تا کمبود درخواست از سمت استارتاپها را به کمک شبکه ارتباطی تیم سرمایهگذاری و شرکای تجاری خود برطرف کند. پس از استفاده از این روش، ۳۳٪ تیمها در هشت ماه اول سال ۱۳۹۹از طریق تیم سرمایهگذاری شرکت بهمن به این مجموعه معرفی شدهاند. در حالی که در ۹ ماه پایانی سال ۱۳۹۸ تنها ۴٪ از استارتاپها از این طریق به این شرکت مراجعه کرده بودند و کانال ارتباطی اصلی این شرکت در دریافت درخواست جذب سرمایه استارتاپها از طریق ایمیل بوده است.
شاید بتوان دلیل اصلی کاهش تعداد درخواست برای سرمایهگذاری را شیوع ویروس کرونا و وضعیت نابسامان اقتصاد ایران دانست. با شیوع ویروس کرونا، فعالیتهای اقتصادی و قدرت خرید مردم به شدت کاهش یافت. همچنین افزایش نرخ ارز منجر به افزایش سطح قیمتها شد که هزینه اداره و راهاندازی کسبوکارها را افزایش داد. به همین دلیل استارتاپهایی که در مراحل ابتدایی رشد بودند و خدمات ارائهشده توسط آنها از نیازهای ضروری جامعه نبود، با افزایش هزینههای کسبوکار و کاهش تعداد مشتریان دیگر برای ادامه کار خود توجیه اقتصادی نمیدیدند و مجبور به تعطیلی کسبوکار خود شدند.
بسیاری از متخصصان و نخبگان اکوسیستم نیز با افزایش قیمت ارز دیگر مایل به فعالیت در ایران نیستند و ترجیح میدهند یا بهصورت دورکاری با شرکتهای خارجی کار کنند یا بهطور کامل از ایران مهاجرت کنند. کمبود نیروی متخصص باعث میشود تا استارتاپها از پتانسیل نوآوری و خلاقیتی که توسط افراد بااستعداد و باتجربه ایجاد میشود، بیبهره بمانند. همچنین شرایط بد اقتصادی و جذابیت بازارهای دیگر، میل به کارآفرینی در این حوزه را کاهش داده است و دیگر امید و اشتیاق سابق در کارآفرینان استارتاپی دیده نمیشود.
حوزه فعالیت درخواستهای سرمایهگذاری
طبق گزارش شرکت توسعه کارآفرینی بهمن، حوزه خریدوفروش کالا با بیشترین تعداد درخواست نزدیک به ۱۸٪ از کل درخواستهای جذب سرمایه را تشکیل میدهد. با توجه به این که سهم خردهفروشی آنلاین از کل بازار خردهفروشی ۲٪ تا ۳٪ تخمین زده میشود، این حوزه پتانسیل بالایی برای رشد دارد و میتواند دلیل فعالیت تعداد زیادی از استارتاپها در این حوزه باشد.
فعالیت در این حوزه با توجه به وجود بازیگران بزرگ مشکلات و چالشهای مخصوص به خود را دارد. سهم این حوزه از کل درخواستها در گزارش قبلی شرکت بهمن در بازه زمانی خرداد ۱۳۹۸ تا خرداد ۱۳۹۹، ۲۰٪ بوده است که نشان از کاهش سهم درخواست در این حوزه در بازه زمانی تیر ۱۳۹۹ تا آبان ۱۳۹۹ دارد.
دو حوزه خدمات آموزشی و بازی و سرگرمی نیز در رتبه دوم و سوم با سهم ۶/۳٪ و ۶/۱٪ از کل درخواستها قرار دارند. با مقایسه گزارش پاییز ۱۳۹۹ با گزارش تابستان ۱۳۹۹ نشان میدهد که سهم دو حوزه خدمات آموزشی (۴/۹٪) و بازی و سرگرمی (۴/۲٪) از کل درخواستها به ترتیب ۲۲٪ و ۳۱٪ رشد داشته که میتواند ناشی از شیوع ویروس کرونا باشد. البته باید به این موضوع اشاره کنیم که با توجه به عدم تطابق بازه زمانی دو گزارش، میتوان نتیجه گرفت افزایش درخواست در این دو حوزه بیشتر در بازه زمانی تیر ۱۳۹۹ تا آبان ۱۳۹۹ رخ داده است. استفاده از خدمات آموزشی توسط دانشآموزان و دانشجویان افزایش قابل توجهی داشته است. همچنین با خانهنشینی مردم، تمایل افراد به یادگیری مهارتهای جدید و محتوای سرگرمکننده میتواند از دلایل افزایش تعداد این استارتاپها و افزایش جذابیت این بازارها باشد.
مقاله پیشنهادی: ۱۰۰ سوالی که سرمایهگذاران از کارآفرینانی که قصد جذب سرمایه دارند میپرسند
متوسط تعداد بنیانگذاران استارتاپها
با توجه به گزارش شرکت بهمن نزدیک به ۶۵٪ از استارتاپها دو یا سه بنیانگذار داشتهاند که این موضوع نشان از رشد فرهنگ و آموزههای استارتاپی در میان فعالین اکوسیستم است. البته معیار تعداد بنیانگذار نمیتواند نشاندهنده قطعیت پیروزی یا موفقیت تیم باشد، اما میتواند معیار خوبی برای سنجش عیار استارتاپها باشد.
بر طبق تحقیقات، میانگین تعداد بنیانگذار استارتاپهای موفق ۲/۰۹ بوده که چابکی بالایی به تیم میبخشد. در صورتی که در شروع کار، دو بنیانگذار با هم همکاری داشته باشند میتوانند با تقسیم وظایف حجم کار بیشتری نسبت به یک بنیانگذار را انجام دهند. همچنین دو بنیانگذار با مهارتها و تخصصهای متفاوت میتوانند نقاط ضعف یکدیگر را پوشش دهند که در نهایت منجر به افزایش کارایی تیم میشود. البته تعداد سه بنیانگذار نیز میتواند به دلیل تنوع بیشتر مهارت افراد در صورت هماهنگی و تفاهم اعضای تیم مفید باشد.
معمولاً توصیه میشود تا تعداد بنیانگذاران استارتاپ از سه نفر بیشتر نشود. با وجود اینکه با افزایش تعداد بنیانگذاران میتوان انتظار داشت کار بیشتری انجام شود و تنوع مهارتها و تخصصهای اعضای تیم نیز افزایش یابد، اما این موضوع میتواند به هرجومرج در تصمیمگیری منجر شود.
نزدیک به ۱۷٪ و ۱۲٪ از تیمهایی که به شرکت بهمن مراجعه کردهاند به ترتیب یک و چهار بنیانگذار داشتهاند. طبق تحقیقاتی که توسط تککرانچ در سال ۲۰۱۶ از ۷۳۴۸ استارتاپ به عمل آمده، نزدیک به ۴۶٪ از استارتاپهایی که با یک بنیانگذار شروع به کار کردهاند، بیش از ۱۰ میلیون دلار جذب سرمایه داشتهاند که در مقایسه با دیگر ترکیب تیم بنیانگذاران نرخ موفقیت بالایی دارد. اما باید به این موضوع توجه کرد که در این استارتاپها بنیانگذار فشار کاری و استرس بالایی را باید تحمل کند که این موضوع کار را برای تنها یک نفر سخت میکند. میزان موفقیت جذب سرمایه استارتاپهای چهارنفره و بیشتر کمتر از ۵٪ بوده که نشان از ناکارآمد بودن این تعداد از بنیانگذار است.
ترکیب جنسیتی بنیانگذاران
بر اساس آمار منتشرشده در این گزارش، ۸۴٪ از بنیانگذاران استارتاپها فقط مرد بودهاند و ۱۶٪ از تیمها حداقل یک بنیانگذار زن داشتهاند. از این بین تنها ۳٪ از بنیانگذاران استارتاپها فقط زن بودهاند.
سابقه اکوسیستم استارتاپی ایران را شاید بتوان نزدیک به ۱۵ سال دانست که این موضوع نشان میدهد این صنعت در ایران بسیار نوپا و جوان است. اما شکاف جنسیتی در بنیانگذاران استارتاپهای ایرانی همانند استارتاپهای جهانی است. بر اساس گزارش کرانچبیس، ۲۰٪ از استارتاپها در سال ۲۰۱۹ حداقل یک بنیانگذار زن داشتهاند که در مقایسه با گزارش شرکت بهمن نشانگر ترکیب جنسیتی نسبتاً مناسب تیمهای استارتاپی ایرانی است.
میانگین سرمایه درخواستی استارتاپها
در جدول زیر میتوانید میزان سرمایهای که توسط استارتاپها از شرکت بهمن درخواست شده را مشاهده کنید. در این گزارش استارتاپها به سه نوع از لحاظ سابقه فعالیت تقسیم شدهاند. میتوان استارتاپها را بر اساس سابقه فعالیت به سه مرحله رشد بذری (Seed)، پایان بذری (Late Seed) و میانی (Mid) طبقهبندی کرد که به ترتیب کمتر از ۱/۵، ۱/۵ تا ۳ و ۳ تا ۵ سال سابقه فعالیت دارند.
همان طور که مشاهده میکنید استارتاپهای مرحله بذری در سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۱۴ میلیارد ریال نیاز به جذب سرمایه داشتهاند که نسبت به سال قبل ۱۲٪ افزایش داشته است. دلیل این موضوع میتواند این باشد که استارتاپهای مرحله بذری در ابتدای شروع کار در حال صحتسنجی و اعتبارسنجی مدل کسبوکار خود هستند و نیازی به سرمایه بالا برای بازاریابی و ورود به بازار ندارند. همچنین تعداد نیروی انسانی این نوع استارتاپها کم و محدود به تیم اولیه و بنیانگذاران است که هزینه منابع انسانی بالایی را برای استارتاپ در پی ندارد.
اما استارتاپهای پایان بذری و میانی به ترتیب با ۶۳٪ و ۴۷٪ افزایش نسبت به سال قبل، در سال ۱۳۹۹ تقریباً ۲۷ و ۳۰ میلیارد ریال سرمایه نیاز داشتهاند. افزایش قابل توجه سرمایه درخواستی این استارتاپها میتواند به دلیل افزایش هزینه نیروی انسانی و بازاریابی باشد؛ چرا که این نوع از استارتاپها در حال ورود به بازار و توسعه بازار خود هستند. با توجه به اینکه بیشتر منابع مالی این نوع استارتاپها صرف بازاریابی و منابع انسانی میشود و این هزینهها در سال ۱۳۹۹ افزایش زیادی داشته است، افزایش میزان سرمایه درخواستی منطقی به نظر میرسد.
میانگین ارزشگذاری پیشنهادی استارتاپها
در سال ۱۳۹۹ استارتاپهایی که در مرحله بذری، پایان بذری و میانی قرار داشتهاند کسبوکار خود را به طور میانگین ۷۸، ۱۱۶ و ۲۰۳ میلیارد ریال ارزشگذاری کردهاند. در جدول زیر میزان تغییر این عدد نسبت به سال ۱۳۹۸ را مشاهده میکنید. لازم به ذکر است اعداد منتشر شده در این گزارش، ارزشگذاری مد نظر استارتاپها بوده و نشاندهنده ارزشگذاری نهایی نیست. در گزارش اعلام شده است که اعداد نهایی در صورت تمایل به سرمایهگذاری تعدیل میشود و به احتمال زیاد کمتر از این اعداد خواهد بود.
میانگین سهام پیشنهادی استارتاپها
با توجه به میانگین ارزشگذاری مد نظر و میزان سرمایه درخواستی استارتاپها که در این گزارش منتشر شده، میتوان با تقسیم این دو عدد بر یکدیگر میزان سهامی را که استارتاپها مایل به واگذاری هستند محاسبه کرد. بر اساس اعداد این گزارش، استارتاپهای مرحله بذری مایل بودهاند که به طور میانگین ۱۷٪ از سهام خود را در سال ۱۳۹۹ در ازای دریافت سرمایه ۱۴ میلیارد ریالی واگذار کنند.
استارتاپهای مرحله پایان بذری و میانی نیز تمایل داشتهاند در ازای دریافت سرمایه ۲۷ و ۳۰ میلیارد ریالی به ترتیب ۲۳٪ و ۱۵٪ از سهام خود را به تیم سرمایهگذار واگذار کنند. کاهش این عدد میتواند به دلیل کاهش ریسک سرمایهگذاری در استارتاپهای مرحله میانی باشد که توانستهاند به ثبات برسند و همان طور که در بخش بعدی خواهیم دید، در قدمهای پایانی برای دستیابی به سوددهی هستند.
میانگین درآمد و هزینه ماهانه استارتاپها
میانگین هزینه ماهانه استارتاپهایی که از تیر ۱۳۹۸ تا آبان ۱۳۹۹ درخواست خود را برای جذب سرمایه به مجموعه بهمن ارسال کردهاند به شرح زیر است.
هزینه ماهانه استارتاپهای بذری و پایان بذری در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل ۱۵٪ و ۹٪ درصد افزایش داشته است. در حالی که میزان درآمد آنها نسبت به سال گذشته به ترتیب ۱۰۲٪ و ۱۱۳٪ افزایش یافته است. با وجود نرخ تورم بالا و افزایش نرخ ارز در سال اخیر، این استارتاپها توانستهاند به خوبی رشد هزینههای خود را جبران کنند و درآمد خود را حدود ۲ تا ۳ برابر بیشتر از نرخ تورم افزایش دهند. این موضوع نشان میدهد که چنین استارتاپهایی با تغییر استراتژی از رشد سریع با حجم سرمایهگذاری بالا به استراتژی محافظهکارانه روی آوردهاند و سعی دارند با افزایش سطح درآمدهای خود بتوانند به بقای خود ادامه دهند.
در استارتاپهای میانی اوضاع متفاوت است. در این استارتاپها، رشد هزینهها در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل ۲۲۷٪ بوده است؛ در حالی که میزان درآمد آنها نسبت به سال گذشته ۲۰۷٪ رشد داشته است. گرچه رشد درآمد این استارتاپها بیشتر از استارتاپهای بذری و پایان بذری بوده است، اما میزان رشد هزینههای آنها بیشتر از میزان رشد درآمدشان بوده است.
میانگین سوددهی ماهانه استارتاپها
میزان سوددهی استارتاپها در سال ۱۳۹۹ برای استارتاپهای بذری ۱۷۲-، برای استارتاپهای پایان بذری ۸۰- و برای استارتاپهای میانی ۳۹۸- میلیون ریال بوده است. با بررسی میزان سوددهی استارتاپهای که در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به مجموعه بهمن مراجعه کردهاند، متوجه میشویم که این استارتاپها هنوز به نقطه سوددهی نرسیدهاند و این موضوع با توجه به اینکه این مجموعه در مراحل اولیه اقدام به سرمایهگذاری میکند دور از انتظار نبوده است.
با توجه به تغییرات درآمد و هزینه استارتاپها در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، استارتاپهای بذری تغییر خاصی در سود خود حس نکردهاند. این موضوع برای استارتاپهای پایان بذری به دلیل افزایش قابل توجه درآمدشان مثبت بوده و توانستهاند میزان زیاندهی خود را کاهش دهند. در سمت مقابل استارتاپهای میانی که در سال ۱۳۹۸ نزدیک به نقطه سربهسر ماهانه بودند، در سال ۱۳۹۹ با افزایش سرسامآور هزینهها بیش از پیش زیانده شدهاند.
یکی از معیارهایی که میتواند نشان بدهد که آیا استارتاپها در مسیر درستی از رشد قرار دارند، بررسی نسبت هزینه به درآمد است. این شاخص نشان میدهد که هر استارتاپ چند برابر درآمدی که به دست میآورد، برای توسعه کسبوکار خود هزینه میکند. در حالت معمول هر چقدر که از شروع فعالیت استارتاپ بگذرد، این نسبت باید سیر نزولی داشته باشد و در نهایت وقتی که به یک برسد نشان از رسیدن به نقطه سربهسر است. همانگونه که مشخص است این شاخص در هر مرحله از رشد استارتاپها نسبت به مرحله قبلی کاهش داشته است. بهعنوان مثال در سال ۱۳۹۹ این شاخص برای استارتاپهای بذری ۶/۸۲ بوده و برای استارتاپهای پایان بذری و میانی کاهش داشته و به ترتیب ۱/۳۲ و ۱/۲۷ است. این موضوع نشان میدهد با گذشت زمان استارتاپها موفق به درآمدزایی بیشتر شدهاند و در مسیر دستیابی به نقطه سربهسر و سپس سودزایی هستند.

میانگین سوددهی ماهانه استارتاپ های مراجعه کننده به شرکت توسعه کارآفرینی بهمن
برای مطالعه بیشتر میتوانید گزارش«وضعیت درخواستهای سرمایهگذاری شرکت توسعه کارآفرینی بهمن» را از طریق لینک زیر دانلود کنید.
دانلود گزارش وضعیت درخواستهای سرمایهگذاری شرکت توسعه کارآفرینی بهمن
برای دانلود فایل باکیفیت اینفوگرافیک کلیک کنید.
اینفوگرافیک گزارش پاییز ۱۳۹۹ شرکت سرمایهگذاری توسعه کارآفرینی بهمن