گزارش سال ۱۴۰۱ دیجی‌پی: اعطای ۲۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار خُرد

در سال‌های اخیر به‌دلیل نرخ تورم بیش از ۴۰٪ در ایران، نوسانات ارزی و سایر مشکلات اقتصادی شاهد کاهش شدید قدرت خرید دهک‌های مختلف درآمدی و تمایل آن‌ها به دریافت تسهیلات خُرد بوده‌ایم. اما از آنجایی که فرایند دریافت وام از بانک‌ها و مؤسسات مالی، به‌عنوان اصلی‌ترین مراجع وام‌دهی در کشور، بسیار زمان‌بر و طاقت‌فرسا بوده و شرایط سخت‌گیرانه‌ای نیز برای اعطای وام در نظر می‌گیرند، عملاً دهک‌هایی با درآمد پایین از دسترسی به خدمات مالی محروم می‌شوند. بنابراین، در چنین شرایطی، ضرورت وجود پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال به دلیل افزایش دسترسی سریع‌تر و راحت‌تر عموم مردم به خدمات مالی بیش از پیش احساس می‌شود.

دیجی‌پی به‌عنوان یکی از بازیگران مهم حوزه وام‌دهی دیجیتال (لندتک) که با هدف توسعه فراگیری مالی، رشد اقتصاد دیجیتال و کمک به کاهش هزینه‌های تمام شده ارائه خدمات در صنعت مالی و بانکی کشور راه‌اندازی شد، با اعطا و تسهیلگری وام‌های خُرد در قالب خدمات خرید اقساطی و اعتباری BNPL در تلاش است کاربران بیشتری را به قدرت خرید بالاتر مجهز کند. 

این مقاله با بررسی گزارش عملکرد سال ۱۴۰۱ دیجی‌پی قصد دارد تصویری از وضعیت کل بازار وام‌دهی و خدمات اعتباری آنلاین در کشور را به فعالین صنعت فین‌تک و بازیگران حوزه لندتک ارائه و به سؤال‌های زیر پاسخ دهد.

• وضعیت صنعت لندتک در جهان چگونه است؟
• سهم پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال از کل وام‌های اعطاشده در جهان و ایران چقدر است؟
• دیجی‌پی در صنعت لندتک چه جایگاهی دارد؟
• ویژگی کاربران خرید اقساطی و خرید اعتباری BNPL چیست؟
• الگوی رفتار کاربران در بازپرداخت اقساط چگونه است؟
• آینده صنعت لندتک در ایران چگونه خواهد بود؟

وضعیت صنعت لندتک در جهان

بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری در حوزه لندتک، سهم تسهیلات آنلاین و سهم پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال از بازار وام و تسهیلات از جمله شاخص‌هایی هستند که می‌تواند تصویری از وضعیت صنعت لندتک در جهان را نشان دهند. به همین دلیل، در ابتدای این مقاله سعی داریم به بررسی این سه شاخص بپردازیم.

وضعیت سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ‌های لندتک در جهان

وضعیت سرمایه‌گذاری جهانی بر روی استارتاپ‌های فعال در حوزه‌های مختلف فین‌تک از جمله بازارهای سرمایه، بیمه، مدیریت ثروت، وام‌دهی دیجیتال (لندتک)، بانکداری و خدمات پرداخت در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که بعد از حوزه پرداخت با مبلغ سرمایه‌گذاری ۲۰/۸ میلیارد دلار، استارتاپ‌های فعال در حوزه لندتک جایگاه دوم را از لحاظ سرمایه‌گذاری به خود اختصاص داده‌اند.

در سال ۲۰۲۲، ۱۱/۵ میلیارد دلار بر روی استارتاپ‌های فعال در حوزه وام‌دهی دیجیتال (لندتک) سرمایه‌گذاری شده که در مقایسه با سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۱۳ میلیارد دلار کاهش داشته است.

سهم ۸٪ تسهیلات آنلاین از بازار کل تسهیلات اعطاشده در سال ۲۰۲۱

طبق گزارش Businesswire، بازار وام‌دهی در جهان در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۶,۰۰۰ میلیارد دلار برآورده شده بود که در سال ۲۰۲۱ این عدد به ۷,۰۰۰ میلیارد دلار رسید.

با توجه به پیشرفت تکنولوژی طیف گسترده‌ای از مدل‌های وام‌دهی مانند وام‌دهی همتا به همتا، تأمین مالی جمعی، وام‌های شخصی، بانکداری دیجیتال و… توسط شرکت‌های تکنولوژی‌محور به کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان نهایی ارائه می‌شود که در ادبیات جهانی به Fintech Lending Company معروف هستند. در سال ۲۰۲۱ بازار این شرکت‌ها تقریباً به ۵۷۳ میلیارد دلار رسید که با توجه به بازار ۷۰۰۰ میلیارد دلاری وام‌دهی در جهان، سهم ۸٪ از کل مبلغ تسهیلات اعطاشده در جهان را به خود اختصاص داده‌اند. 

پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال که با عنوان Digital Lending Platforms در جهان شناخته می‌شوند و یکی از اشکال Fintech Lending به حساب می‌آیند، در سال ۲۰۲۱ سهم ۰/۱٪ از بازار وام در جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

طبق گزارش عملکرد سال ۱۴۰۱ دیجی‌پی، سهم پلتفرم‌های آنلاین در ایران (که با عنوان تسهیلات‌یارها معرفی شده‌اند)، نزدیک به ۰/۰۱۴٪ است؛ این در حالیست که ظرفیت رشد این پلتفرم‌ها حدود ۸/۴٪ در کشور تخمین زده می‌شود.

جایگاه دیجی‌پی در صنعت لندتک ایران

بررسی میزان اعتبارهای خُرد اعطاشده توسط دیجی‌پی و سهم اعتبار BNPL از کل اعتبارهای خُرد در سال ۱۴۰۱ و مقایسه آن با سال گذشته از جمله شاخص‌هایی است که می‌تواند در تعیین جایگاه دیجی‌چی در صنعت لندتک ایران به ما کمک کند. به همین دلیل، در این بخش از مقاله به بررسی این شاخص‌ها می‌پردازیم.

انواع سرویس‌های اعتباری دیجی‌پی

به طور کلی، اعطای اعتبار دیجی‌پی در قالب دو سرویس خرید اقساطی و BNPL به کاربران ارائه می‌شود که هر یک به‌زعم خود در تلاش‌اند تا دسترسی به خدمات مالی را برای مردم افزایش دهند. خرید اقساطی اعطای تسهیلات ۱۲ تا ۲۴ ماهه با بهره بانکی و سرویس BNPL اعطای اعتبار خُرد با بازپرداخت کوتاه‌مدت یک‌ماهه و بدون سود و کارمزد است. البته در صورت تأخیر در بازپرداخت اعتبار خُرد، مبلغ جریمه روزشمار به صورت‌حساب کاربر افزوده می‌شود.

رشد ۲۶ برابری تعداد اعتبارهای خُرد اعطاشده توسط دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱ 

دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱ موفق به اعطای بیش از ۲/۳ میلیون اعتبار خُرد با مجموع مبلغ ۲/۲ هزار میلیارد تومان شده که در مقایسه با سال ۱۴۰۰ تعداد اعتبارهای خُرد اعطاشده نزدیک به ۲۶ برابر و مبلغ اعتبارهای خُرد اعطاشده حدود ۲/۵ برابر شده است.

لازم به ذکر است که اعتبارهای خُرد در قالب تسهیلات BNPL و تسهیلات ۱۲ تا ۲۴ ماهه و کارت‌های اعتباری بوده است.

رشد ۷۴ برابری اعتبار BNPL در مقایسه با سال گذشته

از کل مبلغ اعتبار خُرد اعطاشده در سال ۱۴۰۱ توسط دیجی‌پی، اعتبار BNPL سهم ۴۵٪ و خرید اقساطی (تسهیلات ۱۲ تا ۳۴ ماهه) سهم ۵۵٪ را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به اعطای بیش از ۲ میلیون اعتبار BNPL به ۶۱۰ هزار کاربر یکتا، می‌توان گفت به طور میانگین یک کاربر در یک سال ۳ بار از اعتبار BNPL استفاده کرده است. 

علاوه بر این، مقایسه تعداد اعتبارهای BNPL اعطاشده توسط دیجی‌پی با سال گذشته، رشد ۷۴ برابری این نوع از اعتبارها را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد از یک سو کاهش شدید قدرت خرید مردم و راحتی بازپرداخت اعتبار BNPL باعث افزایش تمایل هر چه بیشتر آن‌ها به خریدهای اعتباری شده است. از سوی دیگر همکاری دو بانک ملت و تجارت با دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱ باعث افزایش چشمگیر این نوع از اعتبارها شده است. 

دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱ با واگذاری ۲۰٪ از سهام خود به بانک تجارت موفق به جذب سرمایه از این بانک شد. همچنین از طریق همکاری با بانک ملت توانست منابع مالی خود را از این دو بانک تأمین کرده و امکان خرید اقساطی را به تعداد بیشتری از کاربران خود ارائه دهد. 

سرویس خرید اقساطی دیجی‌پی

دیجی‌پی سرویس خرید اقساطی را با هدف کمک به فراگیری مالی در سال ۱۳۹۹ راه‌اندازی و امکان اعطای اعتبار به مشتریان برای خرید اقساطی از دیجی‌کالا را فراهم کرد. اما در حال حاضر با افزایش تعداد پذیرندگان درگاه پرداخت اعتباری و هوشمند دیجی‌پی، امکان مصرف اعتبار داده شده به کاربران در درگاه‌های پرداخت بیشتری فراهم شده است.

رشد ۸ برابری بازدیدکنندگان از صفحه خرید اقساطی دیجی‌پی در ۳ سال

در سال ۱۳۹۹، بیش از یک میلیون بازدیدکننده از صفحه خرید اقساطی دیجی‌پی بازدید کرده بودند که این عدد در سال ۱۴۰۱ به ۸ میلیون بازدیدکننده رسیده است. در سال ۱۴۰۱، ۵۸٪ از بازدیدهای صفحه خرید اقساطی مربوط به کالای دیجیتال بوده است.

کاربران دیجی‌پی به‌دنبال چه نوع وام‌هایی برای خرید اقساطی هستند؟

در سال ۱۴۰۱، بیش از ۲ میلیون درخواست توسط کاربران برای خرید اقساطی ثبت شد که مجموع مبلغ درخواستی معادل ۳۰ هزار میلیارد تومان بود. با مقایسه این عدد با مبلغ ۱/۲ هزار میلیارد تومانی اعطای وام خرید اقساطی توسط دیجی‌پی، می‌توان متوجه شد در حدود ۳٪ از کل مبلغ درخواستی به کاربران وام اعطا شده است. یکی از دلایل اصلی این موضوع محدودیت منابع مالی دیجی‌پی بوده است. 

به‌طور میانگین کاربران دیجی‌پی مبلغ ۱۵ میلیون تومان را برای دریافت وام خرید اقساطی درخواست کرده‌اند. اما نمودار تنوع سرویس‌های اقساطی دیجی‌پی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۱، ۷۵٪ تعداد وام‌های اعطاشده به کاربران در بازه مبلغی ۲۵ تا ۳۰ میلیون بوده است. بنابراین دیجی‌پی وام‌های با مبلغی بیش از میانگین مبلغ درخواستی به کاربران اعطا کرده است که احتمالاً ناشی از تأیید درخواست کاربران با مبلغ وام‌های بالا بوده است. البته نرخ ۲۰٪ موفقیت درخواست‌دهندگی در اعتبارسنجی بانکی نیز در این موضوع اثرگذار است که احتمالاً دهک‌های کم‌درآمد جامعه با مبلغ وام درخواستی پایین، رتبه اعتباری کافی برای دریافت وام را نداشته‌اند.

کاربران خرید اقساطی دیجی‌پی چه کسانی هستند؟

۸۳٪ کاربران خرید اقساطی دیجی‌پی را آقایان تشکیل می‌دهند و نزدیک به ۶۴٪ کاربران خرید اقساطی در بازه سنی ۲۵ تا ۴۵ سال قرار دارند. بیشترین کاربران خرید اقساطی دیجی‌پی به‌ترتیب در استان‌های تهران، البرز و خراسان رضوی زندگی می‌کنند.

محبوب‌ترین کالای کاربران خرید اقساطی چه بوده است؟

در بین کالاهای خرید اقساطی سال ۱۴۰۱، موبایل و تجهیزات جانبی بیشترین تقاضا را برای خرید اقساطی داشته است؛ به‌طوری که ۱۰ کالای محبوب خرید اقساطی همگی متعلق به خرید گوشی‌‌های هوشمند بوده است. گوشی موبایل اپل مدل iPhone 13 CH جایگاه اول را در بین سایر گوشی‌های همراه به‌دست آورده است.

میزان رضایت ۴۰٪ کاربران از سرویس خرید اقساطی

با توجه به نظرسنجی‌های انجام گرفته از میزان رضایت کاربران از خدمات و سرویس‌های ارائه‌شده در اپلیکیشن دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱، تنها ۴۰٪ کاربران از سرویس خرید اقساطی رضایت داشته‌اند. از مهمترین دلایل نارضایتی کاربران از سرویس خرید اقساطی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت پایین و پیچیدگی فرایند ثبت‌نام تا مرحله پرداخت هزینه‌های زیرساخت
• اطلاعات ناکافی در میزان سود و مبلغ پیش‌پرداخت
• کیفیت پایین پشتیبانی
• کیفیت پایین راهنمای تکمیل مدارک/چک
• مشکلات استفاده از اعتبار در موارد مرجوعی/کنسلی

سرویس خرید اعتباری BNPL 

سرویس خرید اعتباری BNPL در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۰ با هدف تکمیل محصولات اعتباری و برای پاسخ به نیازهای کاربران برای استفاده از وام‌های کوتاه‌مدت و ارزان‌قیمت توسط دیجی‌پی رونمایی شد. سرویس خرید اعتباری BNPL علاوه بر امکان دسترسی کاربران به وام‌های کوتاه‌مدت و بدون سود، به کاربرانی که پیشینه استفاده از سرویس‌ها اعتباری را نداشته‌اند و رفتار و رتبه اعتباری آن‌ها برای نظام بانکی نامشخص است، به ساختن پیشینه اعتباری آن‌ها کمک می‌کند. در حال حاضر، سرویس خرید اعتباری BNPL به دو روش شخصی و سازمانی به کاربران دیجی‌پی ارائه می‌شود. 

کاربران خرید اعتباری BNPL دیجی‌پی چه کسانی هستند؟

۷۰٪ کاربران خرید اعتباری BNPL را آقایان تشکیل می‌دهند و نزدیک به ۷۰٪ کاربران خرید اعتباری BNPL در بازه سنی ۲۵ تا ۴۴ سال قرار دارند. تنها ۴٪ این کاربران در بازه سنی ۵۵ سال به بالا هستند که این نشان از عدم آشنایی این کاربران به استفاده از تکنولوژی‌های جدید است.

محبوب‌ترین دسته‌بندی کالاها برای کاربران خرید اعتباری BNPL چه بوده است؟

شش کالای طبقه‌بندی محبوب خریداری شده از طریق خرید اعتباری BNPL به‌ترتیب موارد زیر بوده که هندزفری بلوتوثی رتبه اول را در خرید اعتباری BNPL به خود اختصاص داده است.

• زیبایی و سلامت 
• کالای دیجیتال
• خودرو، ابزار و تجهیزات صنعتی 
• کتاب، لوازم التحریر و هنر 
• مد و پوشاک 
• کالای سوپرمارکتی

الگوی رفتار کاربران دیجی‌پی در پرداخت اقساط

۵۰٪ کاربران خرید اقساطی و ۸۰٪ کاربران خرید اعتباری BNPL دیجی‌پی تا ۱۵ روز زودتر از موعد اقدام به تسویه صورت‌حساب‌شان می‌کنند. 

بررسی نرخ نکول (تأخیر در بازپرداخت اقساط) کاربران خرید اقساطی و اعتباری BNPL دیجی‌پی نشان می‌دهد که کاربران در بازه سنی ۳۰ تا ۵۰ سال با وجود آنکه بیشترین سهم از مبالغ وام‌های دریافتی را به خود اختصاص می‌دهند، کمترین تأخیر در بازپرداخت را نشان داده‌اند. مردم استان‌های قزوین، سیستان‌وبلوچستان و البرز نیز به ترتیب در بازپرداخت اقساط‌شان خوش‌حساب بوده‌اند.

آینده صنعت لندتک در ایران

به نظر می‌رسد یکی از موانع و چالش‌های پیش روی پلتفرم‌های وام‌های خُرد در ارائه وام و تسهیلات خُرد به دهک‌های پایین درآمدی به منظور افزایش فراگیری مالی، شیوه اعتبارسنجی کاربران باشد. به گفته هومن امینی، مدیرعامل دیجی‌پی، جای خالی «رتبه اعتباری یکپارچه مدرن» به‌شدت در کشور احساس می‌شود. 

در حال حاضر رتبه اعتباری در ایران بر مبنای رفتارهای دیجیتالی و الگوهای رفتار مالی کاربران در خارج از نظام بانکی سنجیده نمی‌شود و سازوکاری برای آن در نظر گرفته نشده است. اما با یکپارچه‌سازی و سازماندهی داده‌ها می‌توان اعتبارسنجی بانکی را با رفتار کاربران در پلتفرم‌های وام‌دهی ترکیب کرده و سازوکار رتبه اعتباری یکپارچه مدرن را پیاده‌سازی کرد؛ درست مانند کشورهای چین و هند که توانسته‌‌اند داده‌های خود را یکپارچه و سازماندهی کنند.

علاوه بر این، کمبود منابع مالی یکی دیگر از چالش‌های مهم پیش‌روی لندتک‌ها شناخته شده است و به‌گفته هومن امینی، مدیرعامل دیجی‌پی، منابع در دسترس لندتک‌‌ها در تسهیلات خُرد به نسبت تسهیلات کل کماکان عدد بسیار ناچیزی است. در نتیجه، پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال نمی‌توانند وام‌های بیشتر و متنوع‌تری را با توجه به تقاضای بالای کاربران ارائه کنند.

اما با وجود همه این چالش‌ها به نظر می‌رسد با توجه به نیاز روزافزون مردم به دریافت وام‌های خُرد به دلیل نرخ بالای تورم و نیز سرعت بالا و راحت‌تر شدن فرایند دریافت وام از طریق پلتفرم وام‌دهی دیجیتال بتوانیم شاهد رشد استارتاپ‌های فعال در حوزه لندتک در ایران و افزایش سهم آن‌ها از کل وام‌های اعطاشده در کشور باشیم.

برای مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر از گزارش دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱ می‌توانید آن را از لینک زیر دانلود کنید:

برای دانلود گزارش دیجی‌پی در سال ۱۴۰۱ کلیک کنید