اولین رویداد نیمدایره، با موضوع تجارت الکترونیک در فضای کسب‌وکار ایران در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۹۸ در مرکز همایش‌های بین‌المللی رایزن به همت روزنامه دنیای اقتصاد برگزار شد. برگزاری این رویداد همزمان با ارائه گزارش نیمسال اول ۱۳۹۸ دیجی‌کالا و ۱۷مین سال تأسیس دنیای اقتصاد بود. این گزارش با توافق دیجی‌کالا و دنیای اقتصاد به منظور آشنایی افراد فعال و رسانه‌ها با تجارت الکترونیک ایران در اولین رویداد نیمدایره ارائه شد.
به گفته سروش فولادچی، مدیر امور همایش‌های دنیای اقتصاد، رویداد نیمدایره پیشواز رویداد بزرگ اقتصاد دیجیتال است. در نشست‌های نیمدایره، ابعاد مختلف اقتصاد دیجیتال ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا در رویداد بزرگ اقتصاد دیجیتال مورد تحقیق قرار بگیرد.
بخش اول رویداد: سخنرانی نیما نامداری با موضوع تجارت الکترونیک در جهان
وضعیت خرده‌فروشی آنلاین در جهان
در بخش اول رویداد نیمدایره، نیما نامداری، معاون توسعه و نوآوری شرکت ارتباط فردت، درباره تجارت الکترونیک و چالش‌های آن سخنرانی کرد. نیما نامداری در ابتدای سخنرانی خود به تغییر توزیع شرکت‌های برتر جهان در ۱۰ سال گذشته را از تولیدمحور به پلتفرم‌ها اشاره کرد. به گفته او، در پایان سال ۲۰۱۷ ارزش بازار تجارت الکترونیک در آمریکا ۵۰۴ میلیون دلار یعنی تقریباً ۱۰ برابر تولید نفت ایران در سال قبل بوده که ۱۴٪ آن در اختیار خرده‌فروشان آنلاین است. طبق تحقیقات سال ۲۰۲۰، این مقدار به ۴۰٪ خواهد رسید.
سخنرانی نیما نامداری با موضوع تجارت الکترونیک در جهان
در ادامه سخنرانی، اطلاعاتی درباره میزان فروش آمازون و توزیع خرید در دسته‌بندی‌های مختلف ارائه داد. به گفته وی، ارزش و تعداد تکرار معاملات تأثیر زیادی در میزان آنلاین شدن دسته‌ها دارد. حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل داخل شهری که میزان پول مبادله شده در هر معامله کم بوده ولی تعداد تکرار زیادی دارد؛ از حوزه‌های مناسب برای آنلاین‌فروشان است. به همین دلیل حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل، غذا و فینتک حجم سرمایه‌گذاری زیادی را به خود اختصاص داده‌اند. وی در پایان این قسمت از ارائه خود، به این نتیجه رسید که مسیر تجارت الکترونیک در ایران تفاوت زیادی با جهان ندارد.
چالش‌های بازارگاه (Marketplace) در ایران
در بخش دیگر ارائه او به چالش‌های تأمین‌کنندگان، خرده‌فروشان آنلاین و خریداران اشاره کرد. نوسان نرخ ارز (که همبستگی زیادی با نرخ تورم دارد)، مدیریت جریان نقدی و مالیات از چالش‌هایی است که تأمین‌کنندگان با آن رو‌به‌رو هستند. اثر شبکه‌ای، حجم بازار، قانون‌گذاری و زیرساخت‌های تکنولوژی از چالش‌های خرده‌فروشان آنلاین است. همچنین او کاهش قدرت خرید کاربران را بزرگ‌ترین چالش خریداران آنلاین می‌دانست و پیش‌بینی کرد در سال ۱۳۹۸ چهار دهک اول، درآمدشان کمتر از هزینه‌های اولیه زندگی‌شان باشد.
چشم‌انداز بازارگاه‌ها، حمل‌ونقل و خدمات پتانسیل رشد خوبی دارند
نیما نامدار با این جملات ارائه خود را به پایان رساند: «بازارگاه‌ها باید برای رشد خود به بازارهای خارج از ایران فکر کنند. با توجه به سبد هزینه خانوار، بخش حمل‌ونقل و خدمات -که فینتک نیز جزو آن است- پتانسیل خوبی برای رشد بیشتر دارند. زیرا چنین حوزه‌هایی راحت‌تر می‌توانند به بازارهای خارجی قدم بگذارند. اما نبود سرمایه، رشد در این حوزه‌ها را آهسته و حتی ناممکن می‌کند.»
بخش دوم رویداد، گزارش نیمسال اول دیجی‌کالا
حمید محمدی، هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا، در بخش دوم رویداد نیمدایره گزارش شش ماهه اول سال ۱۳۹۸ دیجی‌کالا را ارائه داد. محمدی در شروع ارائه خود گفت: «ما در طی سال‌های گذشته بیشتر درگیر فراهم کردن زیرساخت و توسعه کسب‌وکار بودیم و به میزان لازم گزارش منتشر نکردیم. اما الان هر آن چیزی که در دیجی‌کالا داریم را در قالب بینش و حقایق و نه تحلیل منتشر می‌کنیم تا مشتریان بیشتر با دیجی‌کالا آشنا شده و تصمیم‌گیرندگان نیز با دید بهتری تصمیمات خود را بگیرند. ما اعتقاد داریم که انتشار اطلاعات و شفافیت از مسئولیت‌های اجتماعی بازیگران اصلی هر صنعتی است.»
حمید محمدی با مقایسه سهم آنلاین‌فروشی ایران (۱٪ الی ۲٪) با کشورهای دیگر، اذعان داشت که این بازار در ایران پتانسیل خوبی برای رشد در چندین سال آینده دارد. او این موضوع را خبر خوبی برای صنعت تجارت الکترونیک ایران می‌دانست اما اعتقاد داشت که به سرمایه‌گذاری بیشتری در این حوزه نیاز است.
در طی رویداد نیمدایره، حمید محمدی گزیده‌ای از گزارش نیمسال اول دیجی‌کالا را ارائه کرد. این گزارش شامل چندین بخش مختلف از جمله معرفی گروه دیجی‌کالا، رفتار کاربران، بازخورد مشتریان، بازارگاه و کسبوکارهای ایرانی و محصولات و برندها بود. به زودی تحلیل کاملی از گزارش دیجی‌کالا در سایت تکراسا منتشر خواهد شد. به همین دلیل اطلاعات این گزارش در این گزارش خبری منعکس نشده است.
ارائه گزارش نیمسال اول ۱۳۹۸ دیجی کالا توسط حمید محمدی
در دیجی‌استایل و خودرو موفق نبودیم
در پاسخ به سوال یکی از حضار درباره شکست‌های دیجی‌کالا، دو برادر با هم‌فکری هم به این سوال پاسخ دادند. حمید سیاست‌های قیمت‌گذاری را یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات ممکن دانست که هنوز تصمیم برای دخالت یا عدم دخالت در قیمت‌گذاری گرفته‌اند. در ادامه سعید محمدی به شکست‌های دیجی‌کالا اشاره کرد: «ما تعداد زیادی پروژه ناموفق داشتیم. یکی از تلخ‌ترین پروژه‌ها، دیجی‌استایل بود که مطابق انتظارمان پیش نرفت. سرمایه‌گذاری زیادی برای عرضه محصولات اصل کردیم و نمایندگی بیش از ۲۰۰ برند خارجی را به عهده گرفتیم. اما متأسفانه یک سال بعد واردات پوشاک ممنوع شد.» همچنین او راه‌اندازی بازارگاه و استقبال بیش از حد انتظار تأمین‌کنندگان را از چالش‌های بزرگ در مسیر دیجی‌کالا دانست. زیرا که برای چنین تقاضایی خود را آماده نکرده بودند و مطابق ۱۰۰٪ انتظار خود عمل نکردند. این موضوع موجب عرضه کالای تقلبی و کاهش تجربه خرید مشتری شد.
حمید محمدی در پاسخ به این سوال افزود: «ما در بازار خودرو خیلی به شفافیت بازار خوش‌بین بودیم. تصور می‌کردیم که مانند دیگر بازارها می‌توانیم به عنوان یک بازارگاه شروع به کار کنیم، رقابت ایجاد کنیم و مرجع قیمت خودرو باشیم تا خودرو با پایین‌ترین قیمت به دست مشتری برسد. اما متوجه شدیم که این بازار ۱۰۰٪ غیرشفاف، ناعادلانه و ناسالم است. از تولیدکننده تا واردکننده تا خرده‌فروش تا خریدار.»
بخش سوم رویداد، پنل بررسی وضعیت تجارت الکترونیک ایران
در بخش آخر رویداد نیمدایره، پنلی با موضوع وضعیت تجارت الکترونیک برگزار شد. در این پنل امیر ناظمی رییس سازمان فناوری اطلاعات، حامد رضایی مدیرعامل مدیسه، سعید محمدی هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا، پشوتن پورپزشک بنیان‌گذار پادرو و مدیرعامل سابق بامیلو، رضا الفت‌نسب سخنگوی اتحادیه کسبوکارهای اینترنتی و شهرام شریف دبیر گروه تکنولوژی دنیای اقتصاد به عنوام مدیر پنل به بررسی وضعیت تجارت الکترونیکی ایران پرداختند.
پنل بررسی تجارت الکترونیک در ایران
تعریف تجارت الکترونیک و خرده‌فروشی آنلاین
امیر ناظمی در این مورد گفت: « زمانی آمار تجارت الکترونیک با آمار شاپرک می‌سنجیدیم اما با گذشت زمان خرده‌فروشی از طریق سایت و درگاه به عنوان تجارت الکترونیک معرفی شد. احتمال دارد که این تعریف در آینده نیز با راه‌حل‌های جدید انتقال پول تغییر یابد.»
سعید محمدی با تأیید سخنان امیر ناظمی افزود: «می‌توان از دید تجربه مشتری به خرده‌فروشی آنلاین نگاه کرد. کاربر با استفاده از یک پلتفرم اینترنتی کالاهای مختلف را جستجو، انتخاب و خرید می‌کند. الزاماً نیازی نیست که پرداخت به صورت اینترنتی انجام شود و می‌تواند به صورت پرداخت در محل (COD) باشد.»
پشوتن پورپزشک در پاسخ به سوال شهرام شریف درباره مقایسه میزان خرده‌فروشی آنلاین در ایران با میانگین خرده‌فروشی آنلاین کشورهای توسعه‌یافته (۵٪ الی ۶٪) گفت: «اگر نرخ خرده‌فروشی آنلاین ایران را با بقیه کشورها مقایسه می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که آیا تمایل به توسعه در این حوزه وجود دارد؟ کشورهای زیادی مانند اتیوپی وجود دارند که با وجود پتانسیل بالایی که دارند، اما به دلایل مختلف اقتصادی و سیاسی رشد زیادی نداشته‌اند. در کنار همه این عوامل باید به میزان سرمایه‌گذاری هم توجه کرد.»
سعید محمدی در تأیید حرفهای پشوتن گفت: «در ساخت و توسعه هر بازاری، سرمایه‌گذاری یکی از عامل‌های مهم است. این میزان برای بازار خرده‌فروشی آنلاین در ایران کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار بوده است که ۱۰۰ میلیون دلار در دیجی‌کالا سرمایه‌گذاری شده است. اما بازار بزرگ ایران با ۸۰ میلیون نفر جمعیت پتانسیل سرمایه‌گذاری یک الی دو میلیارد دلاری دارد.»
حامد رضایی هم عدم‌شفافیت بازارهای ایران و میزان بالای قاچاق را از عواملی دانست که سرمایه‌گذاران را از سرمایه‌گذاری در خرده‌فروشی آنلاین دور می‌کند و ترجیح می‌دهند در دیگر صنایع سرمایه‌گذاری کنند.
سرمایه‌گذاری در خرده‌فروشی آنلاین
شهرام شریف اعلام کرد که به گفته آقای زرنوخی، مدیرعامل صندوق مالی توسعه تکنولوژی ایران، میزان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۱۳۹۷، ۳۵۰ میلیارد تومان یعنی ۳۰ میلیون دلار بوده است.
پشوتن پورپزشک دلیل این میزان سرمایه‌گذاری را این گونه اعلام کرد: «با توجه به افزایش نرخ دلار، سرمایه‌گذاری در چنین حوزه‌هایی سودی برای سرمایه‌گذار ندارد. در بهترین حالت، رشد و توسعه کسب‌وکار از افت ارزش پول جلوگیری کرده و ارزش افزوده‌ای برای سرمایه‌گذار ندارد.»
حامد رضایی: «با توجه به رشد ۳۰۰ درصدی نرخ ارز، باید نرخ بازگشت سرمایه (ROI) کسب‌وکار بیشتر از این مقدار باشد تا برای سرمایه‌گذار جذاب باشد. به دلیل این ساختار اقتصادی نابسامان و نبود زیرساخت مناسب برای جذب سرمایه مانند بورس، قطعاً میزان سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد.»
رضا الفت‌نسب در پاسخ به سوال شهرام شریف، آیا زیرساخت مناسبی در کشور برای افزایش سهم خرده‌فروشی آنلاین وجود دارد؟، اظهار داشت: « یکی از نقدهای جدی به این موضوع می‌تواند درباره دولت باشد. اقدامات دولت مانند قطعی اینترنت باعث می‌شود حتی سرمایه‌گذاران سنتی نیز از ورود به این حوزه خودداری کنند. من وضعیت را به شدت ناامیدکننده می‌بینم و کسبوکارهای موجود جزو سخت‌پوستان هستند که توانسته‌اند دوام بیاورند. نزدیک به ۱۶ سازمان متولی است که در زمان بحران غیب می‌شوند و اما در بقیه مواقع همواره انتظارات فراوانی از کسب‌وکارها دارند.»
پشوتن درباره فرصت موجود در شبکه‌های اجتماعی گفت: «با وجود نبود آمار مستند در این مورد، اما حجم بازار آن چندین برابر فضای خرده‌فروشی آنلاین است. تعداد زیادی فروشگاه در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که از طریق اثر شبکه‌ای ایجاد شده‌اند و تعداد تراکنش‌های زیادی را شامل می‌شوند. اما باید خدمات متفاوتی مانند ارسال کالا و نحوه پرداخت در این حوزه ارائه شود که بیشتر به زیرساخت مربوط می‌شوند.»
چالش‌های ورود استارتاپ‌ها به بورس
امیر ناظمی درباره چالش‌های کسب‌وکارها برای ورود به بورس را این گونه توضیح داد: «کسب‌وکارها باید به فکر ورود به فرابورس باشند؛ زیرا که ورود به بورس شرایط سختی دارد. به دلیل این که استراتژی مناسبی برای خروج از استارتاپ‌ها وجود ندارد و نمونه‌های موفق خیلی کمی داشته‌ایم؛ سرمایه‌گذاران و صندوق‌های بورسی تمایل زیادی به سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ‌ها ندارند. مسائل حقوقی مالکیت استارتاپ‌ها و حسابرسی سه سال سابقه فعالیت مالی سودآور از موانع مهم ورود کسب‌وکارها به بورس است.» او راه‌حل این مشکلات را ایجاد یک تابلو مخصوص برای شرکت‌های تکنولوژی و استارتاپ‌ها دانست که قوانین آن مطابق با شیوه کاری آن‌ها باشد.
به نظر سعید محمدی مشکل از استارتاپ‌ها نیست و شاید مشکل از نوع نگاه قانون‌گذاران باشد. بنابراین عواملی مانند حداقل سه سال فعالیت سودآور که مورد توجه سازمان بورس است؛ موضوع مهمی برای سرمایه‌گذار نیست. زیرا که سرمایه‌گذار ترجیح می‌دهد رشد ارزش سهام او بیشتر باشد تا این که سود نقدی در پایان سال دریافت کند.
به گفته سعید محمدی، اقدامات لازم برای عرضه عمومی دیجی‌کالا انجام شده و به زودی برای این کار اقدام خواهد شد. همچنین او به این موضوع اشاره کرد که دیجی‌کالا به نقطه سربه‌سر رسیده و سودزایی اندکی دارد. اما سوالی که پیش می‌آید این است که آیا واقعاً دیجی‌کالا توانسته ۱۰۰ میلیون دلار هزینه سرمایه‌گذاری خود را پوشش دهد؟ به نظر منظور او از نقطه سربه‌سر، سودزایی سالانه این استارتاپ بوده است. همچنین او شرایط دیجی‌کالا در صورت عدم موفقیت برای عرضه عمومی را این گونه شرح داد: «دیجی‌کالا در این مرحله نیاز به سرمایه‌گذاری ندارد و می‌تواند با گردش نقدینگی خود ادامه دهد.»
