شرکت نینتندو (Nintendo) را حتماً می‌شناسید. نینتندو یک شرکت ژاپنی هست که کار خودش را ۱۳۲ سال پیش با تولید کارت‌های بازی شروع کرد و امروزه یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌های ژاپنی و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان بازی در جهان است. اما جالب است بدانید نینتندو قدیمی‌ترین شرکت ژاپنی نیست و در ژاپن شرکت‌هایی وجود دارند که بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارند. بر اساس آمار، از کل شرکت‌های جهان با بیش از ۱۰۰ سال قدمت، ۴۰٪ از آن‌ها در ژاپن است که بیش از ۳۳۰۰۰ شرکت را شامل می‌شود. این شرکت‌ها در ژاپن به‌عنوان شینیزه شناخته می‌شوند و با وجود بحرا‌ن‌های مختلف مانند جنگ و بلایای طبیعی و حتی کرونا توانسته‌اند دوام بیاورند. اما شینیزه چه ویژگی‌هایی دارد؟ برای پاسخ به این سؤال، ابتدا می‌خواهیم داستان دو کسبوکار را برای‌تان تعریف کنیم که بیش از هزار سال است در ژاپن فعالیت دارند.
ایچیمونجیا واسوکه: شیرینی هزاره‌ای معاصر
در شهر کیوتو ژاپن یک قنادی وجود دارد که با ۱۰۰۰ سال تجربه توانسته است از بحران‌هایی مثل جنگ‌های جهانی و بلایای طبیعی عبور کند و حتی همه‌گیری کرونا هم مانع ادامه فعالیت این قنادی نشده است. نام این قنادی ایچیوا (Ichiwa) یا ایچیمونجیا واسوکه (Ichimonjiya Wasuke) بوده که کار خود را در کنار معبد ایمامیا (Imamiya) شروع کرده است. این کسبوکار توسط خانواده‌ای به نام هاسگاوا (Hasegawa) مدیریت می‌شود و تا به امروز ۲۵ نسل از این خانواده در این شیرینی‌فروشی کار کرده‌‌اند.
شیرین، ساده، ادامه‌دار
محصول ایچیوا یک نوع شیرینی ساده به نام موچی (Mochi) است که با سس مخصوصی ترکیب شده و به همراه چایی سبز سرو می‌شود. فرمول تهیه موچی به صورت تجربی از نسلی به نسل دیگر آموزش داده شده و هیچ دستور مکتوبی برای آن نوشته نشده است. مدل درآمدی ایچیوا تا مدت‌ها بر اساس صداقت با مشتریان خود بوده که در آن مشتری مبلغی دلخواه را بابت شیرینی پرداخت می‌کرد. اما بعد از جنگ جهانی دوم توجه‌شان به موضوعات مالی بیشتر شد و از این زمان به بعد مبلغی ثابت برای هر بشقاب از شیرینی‌شان می‌گرفتند. در ایچیوا نوآوری و تغییرات خیلی مفهومی نداشته و به‌جز اندک تغییراتی مانند آماده‌سازی ماشینی خمیر شیرینی و عدم استفاده از آب چاه به خاطر ممنوعیت آن توسط اداره بهداشت محلی، همه کارها همانند سنت هزار ساله قنادی انجام می‌شود.
اصولگرای محبوب
ایچیوا همیشه جز مکان‌های محبوب توریستی ژاپن بوده و خیلی از زائرین معبد ایمامیا معتقد هستند که شیرینی‌های ایچیوا آن‌ها را در برابر بیماری‌ها حفظ می‌کند. هدف اصلی ایچیوا ماندن و ادامه دادن مسیر بوده و سودآوری کسبوکار برای مدیریت در درجه پایین‌تری قرار دارد. ایچیوا هیچ شعبه‌ای نداشته و در مقابل گسترش سرویس و تولید انبوه محصولاتش تا به امروز مقاومت کرده و حتی حاضر به همکاری با اوبرایتز (UberEats) برای فروش آنلاین موچی در این برنامه آنلاین هم نشده است.
خانم هاسگاوا، مدیریت فعلی ایچیوا، درباره کسبوکار خانوادگی خود این چنین می‌گوید:
برای داشتن یک کسبوکار هزار ساله نباید صرفاً دنبال کسب سود بود و باید هدف بالاتری را در نظر گرفت. در ایچیوا هدف ما خدمت به زائران معبد ایمامیا است.
خانم هاسگاوا گاهی اوقات سنگینی مسئولیت ادامه مسیر خانودگی‌شان را احساس می‌کند. با این وجود به خاطر دارد که در دوران جوانی، اعضای خانوداه‌اش به او گفته‌اند که مسیر کسبوکار خانوادگی تا زمانی که یکی از آن‌ها زنده است، همچنان پابرجا خواهد ماند. او می‌گوید:
همه ما متنفر هستیم از اینکه اولین نفری باشیم که این مسیر را ادامه ندهد.
به همین خاطر است که این کسبوکار همچنان در ژاپن به فعالیت خودش ادامه می‌دهد.
هتل نیشیاما: انتخاب اول سامورایی و امپراطور
مکانی برای تمام فصول
یکی از جاذبه‌های مهم ژاپن چشمه‌های آب گرم آن بوده و خاصیت درمانی آن باعث جذب توریست از سراسر جهان شده است. در جنگل‌های یاماناشی ژاپن و در کنار یکی از قدیمی‌ترین چشمه‌های آب گرم ژاپن، هتلی قرار دارد که قدمتش از کیوتو پایتخت فعلی ژاپن بیشتر و مکان استراحت افرادی همچون امپراطور ژاپن بوده است. نیشیاما اونسن کیونکن (Nishiyama Onsen Keiunkan) از حدود ۱۳۰۰ سال پیش توسط ۵۲ نسل از یک خانواده اداره می‌شود. این هتل محبوب ژاپنی در کتاب گینس به عنوان قدیمی‌ترین هتل جهان ثبت شده و تا به امروز تنها یک بار آن هم در سال ۱۹۹۷ برای بازسازی تعطیل بوده است.
در هتل نیشیاما تمامی کارمندان مانند اعضای یک خانواده بوده و محیط هتل یک محیط گرم و صمیمی است. هدف نیشیاما ایجاد محیطی آرام برای مهمانانش بوده و در آن هیچ وسیله سرگرمی مانند تلویزیون پیدا نمی‌شود؛ چراکه مخالف قوانین سنتی آن به شمار می‌آید. در هتل نیشیاما به جای تمرکز روی کارهای مختلف یا حتی افتتاح شعبات جدید، همه اعضا فقط روی یک هدف تمرکز دارند: ارائه بهترین خدمات به تک‌تک مشتریان خود. تمرکز روی این هدف باعث شده است تا تمامی مشتریان این هتل از خدمات راضی باشند و علیرغم این سادگی، نیشیاما بیش از یک هزاره را به خود ببیند.
تا الان با دو نمونه از کسبوکارهای ژاپنی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال آشنا شدید. اما سؤالی که اینجا پیش می‌آید این است که چه عواملی باعث شده این کسبوکارها در ژاپن آنقدر دوام داشته باشند؟ در ادامه می‌خواهیم درباره دلیل اصلی این پایداری صحبت کنیم.
شینیزه: کیمیای جاودان
گفتیم که شینیزه به کسب‌و‌کارهایی گفته می‌شود که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارند. از ۳۳ هزار کسبوکار ژاپنی که به‌عنوان شینیزه شناخته می‌شوند، حدود ۳۱۰۰ شرکت بیش از ۲۰۰ سال، حدود ۱۴۰ شرکت بیش از ۵۰۰ سال و حدود ۱۹ شرکت بیش از یک هزاره قدمت دارند. همان طور که در دو مثال بالا هم دیدیم، کسبوکارهای شینیزه یک سری ویژگی مشترک دارند و این ویژگی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا بتوانند به راحتی بیش از ۱۰۰ سال به فعالیت خود ادامه دهند. حال بیایید کمی بیشتر درباره این ویژگی‌ها صحبت کنیم.
بادوام همچون خانواده
در کسبوکارهای شینیزه مهم‌ترین اصل، ادامه دادن مسیر خانوادگی بوده و میراث و تجارب همانند مسابقه دو امدادی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. بزرگان خانواده نیز مانند یک منتور (Mentor) و راهنما در کنار اعضای جوان‌تر بوده و آن‌ها را برای مدیریت آینده کسبوکار آماده می‌کنند. همچنین در شینیزه نگاه به کارمندان نیز همانند اعضای خانواده بوده و مدیریت همیشه از کارمندان خود حمایت می‌کند.
کیفیت، رضایت؛ مهر تأیید جاودانی
برای مدیران شینیزه رضایت مشتری‌ها یک اولویت به حساب می‌آید و به همین دلیل سعی می‌کنند تا با نیاز‌سنجی مشتریان، محصول یا خدمتی با کیفیت به آن‌ها ارائه دهند. این کار باعث وفاداری مشتریان به کسب‌وکارشان می‌شود و در نتیجه می‌توانند همیشه مسیر خود را ادامه دهند.
تمرکز، تمرکز، تمرکز؛ کلید ماندگاری
در شینیزه اکثر کسبوکارها روی یک حوزه خاص تمرکز دارند؛ مانند شیرینی‌پزی برای ایچیوا یا خدمات هتلی برای نیشیاما. این کسبوکارها عمدتاً کوچک هستند و علاقه‌ای به گسترش یا ورود به حوزه جدید ندارند. به جای این کار، مدیران در تلاش هستند تا کیفیت محصول یا خدمت کسبوکار خود را حفظ کرده و بتوانند مسیر کسبوکار را به صورت خانوادگی ادامه دهند. همچنین بسیاری از مدیران شینیزه معتقد هستند که باید به جامعه و کشور خود خدمت کرده و به همین دلیل کسبوکار خود را در ژاپن ادامه داده‌اند. البته شرکت‌هایی مانند نینتندو هم هستند که در سطح جهانی شناخته شده و فعالیت دارند، اما نینتندو نیز هدف اصلی و حوزه فعالیت شرکت را که «ایجاد سرگرمی» بوده تغییر نداده و صرفاً همسو با تغییرات تکنولوژی در جهان از تولید کارت‌های بازی به سمت بازی‌های ویدئویی حرکت کرده است.
دید بلندمدت و سود ثابت؛ همیشه آماده
یکی دیگر از ویژگی‌های مدل شینیزه داشتن دید بلندمدت به کسبوکار است و عملکرد یک شرکت با توجه به مفاهیم رایج امروزی کسبوکار مانند نرخ رشد و سود‌دهی کوتاه‌مدت و … سنجیده نمی‌شود. همچنین در مدل مدیریتی شینیزه بر خلاف مدل‌های امروزی کسبوکار که علاقه به رشد و گسترش در سرتاسر جهان دارند، مدیران طرفدار درآمد ثابت، ریسک پایین و ذخیره پول برای اتفاقات غیر منتظره هستند. بر اساس یک تحقیق انجام شده از شرکت‌های با قدمت بیش از ۱۰۰ سال در ژاپن، اکثر کسبوکارهای شینیزه همیشه به اندازه‌ای که بتوانند دو سال را بدون هیچ درآمدی پشت سر بگذارند، پول ذخیره می‌کنند.
محدود اما ممکن؛ مدل عجیب نوآوری
در اکثر کسبوکارهای شینیزه (به خصوص کسبوکارهای کوچک) نوآوری یا تغییر مفهومی نداشته و همه چیز باید بنا به اصول سنتی کسبوکار ادامه یابد. این موضوع امروزه در دنیای مدرن باعث اختلاف دیدگاه بین نسل‌های قدیمی‌تر و جدیدتر یک خانواده شده است. اما این به این معنا نیست که همه این کسبوکارها به دنبال نوآوری نیستند؛ بلکه تأکید آن‌ها روی پایبندی به حوزه اصلی فعالیتشان است. برای مثال همان طور که در بالا گفتیم، نینتندو از آغاز تاکنون به دنبال روش‌هایی برای ایجاد سرگرمی بوده است و حتی تغییرات تکنولوژی نیز باعث نشده است که حوزه کاری خود (سرگرمی) را تغییر دهند؛ بلکه فقط محصولشان تغییر کرده است. همین عامل هم باعث شده تاکنون دوام بیاورد. حال اگر بخواهیم به صورت کلی نوآوری را در شینیزه بررسی کنیم، به ۳ حالت زیر خواهیم رسید:
- نوآوری برابر صفر: هیچ نوآوری در کسبوکار وجود ندارد و تمامی اصول سنتی رعایت می‌شود. این مدل در اکثر کسبوکارهای شینیزه رایج است.
- نوآوری کمی بیشتر از صفر: نوآوری مانند مدل قبلی نبوده و به صورت محدود در کسبوکار وجود دارد. برای مثال در قنادی ایچیوا امروزه برای تولید خمیر شیرینی‌ها از دستگاه برقی استفاده می‌شود.
- نوآوری متناسب با زمان: در این شرکت‌ها نوآوری به صورت مدام و به اقتضای بازار به کار گرفته می‌شود؛ مانند شرکت نینتندو که کار خود را با تولید کارت‌های بازی شروع و امروز یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های حوزه تکنولوژی است.
مثبت و منفی؛ دو روی یک سکه
عمده کسبوکارهای شینیزه در ژاپن اهل ریسک نبوده و مدیران ترجیح می‌دهند تا با ذخیره پول و سرمایه برای روز‌های بحرانی و سخت بتوانند در شرایط غیر منتظره‌ای مانند رکود، بلایای طبیعی و … نیز به فعالیت خود ادامه دهند. این ویژگی مشترک کسبوکارها باعث شده تا کشور ژاپن تجربه آمریکا را در ورشکستگی‌ها کسبوکارها در دورانی مثل همه‌گیری کرونا تجربه نکند.
توموهیرو اوتا (Tomohiro Ota)، تحلیل‌گر موسسه گلدمن ساکس (Goldman Sachs) دراین‌باره معتقد است:
حتی وقتی آن‌ها کمی هم سود به دست می‌آورند، کارهایی مانند خرید دارایی‌های ثابت و بلندمدت مثل زمین، مسکن و … را انجام نداده و به طور کلی دارایی سرمایه‌ای خود را افزایش نمی‌دهند. به خصوص بنگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ سعی می‌کنند تا با ذخیره نگه داشتن سرمایه خود از ادامه فعالیت‌های مالی شرکت نظیر پرداخت حقوق، تسویه بدهی‌ها و … در شرایط رکود اقتصادی و بحران اطمینان پیدا کنند. حتی شرکت‌های کو‌چک‌تر هم سعی می‌کنند تا بدهی‌های خود را به کم‌ترین میزان رسانده و به اندازه دو ماه آینده خود پول برای هزینه‌های مختلف داشته باشند.
این ویژگی آن‌ها باعث شده است تا در زمان نیاز شرکت‌ها به حمایت مالی، به راحتی بتوانند سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند.
اما همه ویژگی‌های شنینزه مثبت نیست و این موضوع چالش‌هایی را برای جامعه مدرن و نسل جوان ژاپن ایجاد کرده است. برای مثال:
- محدودیت در نوآوری باعث شده تا بسیاری از کسبوکارها نتوانند با توجه به نیاز روز جامعه ژاپن، خود را تغییر داده و امروزه به کار خود ادامه دهند.
- اصرار به ادامه کسبوکار سنتی خانوادگی در جامعه مدرن امروزی برای بسیاری از نسل‌های جوان‌تر سخت بوده و بسیاری از آن‌ها علاقه‌ای به ادامه مسیر کسبوکار خانوادگی نداشته و با فدا کردن آرزو‌های خود در حال ادامه کسبوکار هستند.
- اهمیت ادامه مسیر باعث شده از مفهومی مثل شکست یک کسبوکار در جامعه ژاپن بد برداشت شده و شکست یک کسبوکار در دید عموم یک عمل شرم‌آور تلقی شود. این موضوع باعث می‌شود تا کسبوکارهای نوظهور مانند استارتاپ‌ها که پر از مراحل مختلف رشد یا شکست بوده در ژاپن با چالش‌های متعددی مواجه شوند.
ماری ماتسوزاکی (Mari Matsuzaki) فعال حوزه استارتاپ در ژاپن درباره این چالش‌ها می‌گوید:
به دلیل اینکه واژه «استارتاپ» به اندازه «شینیزه» در جامعه ژاپن شناخته شده و مورد تأیید نیست، همیشه به‌عنوان عضوی از اکوسیستم استارتاپی برایم سخت بوده که بخواهم به خانواده یا دوستانم درباره کارم توضیح دهم. از بین همه همکلاسی‌هایم، فقط من بودم که می‌خواستم وارد دنیای استارتاپی شود و در آن کار کنم. در حالی که در سایر کشور‌ها بنیان‌گذاران کسبوکار برای تبدیل شکست‌های خود به تجارب ارزشمند تحسین شده‌اند، در ژاپن کارآفرینان در حال دست‌و‌پنجه نرم کردن با مفاهیمی مثل ریسک و شکست هستند.
با این وجود، امروزه اکوسیستم استارتاپی ژاپن نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت داشته است و دولت و شرکت‌های بزرگ حمایت بیشتری از استارتاپ‌ها می‌کنند. کسبوکارهای شینیزه فقط بخشی از جامعه اقتصادی و کسبوکاری ژاپن بوده و اصول آن‌ها بیشتر شامل شرکت‌های کوچک می‌شود. کشور ژاپن شرکت‌های بزرگی مانند تویوتا (Toyota) و سونی (Sony) را به جهان معرفی کرده و نوآوری همیشه یکی از نقاط قوت کشور ژاپن بوده است. همچنین شرکت‌های ژاپنی مانند کانُن (Canon) به استقبال از تکنولوژی‌های جدید و توسعه آن‌ها در دنیا معروف هستند.
نمونه‌های بومی
در ایران نیز کسب‌کارهای خانوادگی بسیاری با سابقه بیش از ۱۰۰ سال وجود دارند. برای مثال می‌توان از رستوران نایب نام برد که اولین چلوکبابی در ایران بوده و حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد یا آجیل تواضع حدود ۱۳۰ سال پیش در تبریز کار خود را شروع کرده است. کبریت توکلی نیز حدود ۱۰۰ سال از سابقه فعالیتش می‌گذرد و قهوه‌خانه حاج علی درویش که به کوچک‌ترین قهوه‌خانه دنیا معروف است، نیز حدود ۱۰۰ سال در بازار تهران مشغول به کار است.
شینیزه حاوی درس‌های بسیاری برای کسبوکارهای امروزی است. شینیزه به ما یاد می‌دهد که برای سنجش میزان موفقیت یک کسبوکار به نکاتی بیشتر از سود و نرخ رشد باید نگاه کرد و همیشه مسائل مالی نباید اولویت ما باشند. تمرکز روی تولید یک محصول عالی به‌جای گسترش و افزایش تعداد محصولات می‌تواند باعث رضایت و وفاداری مشتریان شود. شینیزه به ما نشان می‌دهد که وقتی داخل کسبوکار بتوانیم محیطی مانند یک خانواده داشته باشیم، این موضوع باعث می‌شود تا همه با انگیزه و انرژی بیشتری برای موفقیت کسبوکار تلاش کنند.
اما برای استفاده از ویژگی‌های شینیزه در کسبوکارهای سایر کشور‌های جهان باید بیشتر مطالعه کنیم و این ویژگی‌ها را با فرهنگ کسبوکاری و کشور مورد نظر تطابق دهیم. چراکه این مدل برای کسبوکارهای ژاپنی تعریف شده و ریشه در فرهنگ و سنن این کشور دارد و پیاده‌سازی مستقیم آن در یک کشور با فرهنگ متفاوت می‌تواند باعث بروز مشکل برای کسبوکار شود.
از نوبار سپاسگزاریم که مجموعه تکراسا را در تهیه این مقاله همراهی کردند. نوبار استارتاپی است که در زمینه حمل بار فعالیت می‌کند و باور دارد که جابه‌جایی یک تجربه است؛ نه صرفاً اسباب‌کشی. نوبار برای ساختن این تجربه کلیه خدمات لازم از برنامه‌ریزی تا اجرا مثل بسته‌بندی، بارگیری، چیدمان و ارسال بار را فراهم می‌کند.
منابع
- This Japanese Shop Is 1,020 Years Old. It Knows a Bit About Surviving Crises, By Ben Dooley and Hisako Ueno, 2020 (Updated 2021)
- Japanese Snack Shop Has Served Shinto Worshippers for Over 1,000 Years, by Meg Teckman-Fullard and Amelia Kosciulek, 2021
- The world’s oldest hotel is in Japan and still open for business, By Vilani Senthamil, 2018
- Success Secrets from a 1,300 Year-Old Family Business – Spiritus Communications, Inc., by Scott Carbonara, 2018
- World’s Oldest Hotel Is Japan’s Nishiyama Onsen Keiunkan, by Chris Morris, 2016
- How Japan Has More Old Businesses Than Any Other Developed Nation,by Yuri Kageyama , Associated Press, 2015
- How to build a business that lasts more than 200 years – lessons from Japan’s shinise companies, by Innan Sasaki, 2019
- Why so many of the world’s oldest companies are in Japan, By Bryan Lufkin, 2020
- Japan In 2019: Innovation-Led Growth, by Forbes, 2019
- Startup Culture in Japan, by Hashi Media
