چقدر احتمال می‌دهید کسب‌و‌کار شما شکست بخورد؟ هنگامی که صبح از منزل خارج می‌شوید تا به محل کار خود بروید، چقدر احتمال می‌دهید تصادف کنید؟
آیا میزان احتمالی که برای هر کدام از این اتفاقات درنظر می‌گیرید، با آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد یکسان است؟ احتمالاً خیر. اما فکر می‌کنید مشکل از کجاست؟ در این مقاله می‌خواهیم درباره یکی دیگر از سوگیری‌های شناختی صحبت کنیم.
مشکل از کجاست؟
ما معمولاً دوست داریم خود را انسان‌های منطقی بدانیم. اما عصب‌پژوهان (Neuroscientist) و دانشمندان علوم اجتماعی اتفاق نظر دارند که ما بیشتر از اینکه واقع‌بین باشیم، خوش‌بین هستیم. این باور که آینده بسیار بهتر از گذشته و حال خواهد بود، به‌عنوان سوگیری خوش‌بینی شناخته می‌شود.
اگر انتظار داشته باشیم اتفاق خوبی برای ما رخ می‌دهد، به احتمال زیاد خوشحال خواهیم شد. خوش‌بینی به ما انگیزه می‌دهد تا اهداف خود را دنبال کنیم. اگر اعتقاد نداشته باشیم که می‌توانیم موفق شویم، خود را به زحمت نمی‌اندازیم. اما باید بدانیم که خوش‌بینی می‌تواند به ضرر ما تمام شود و آسیب جدی برساند!
طبیعی است که انسان از دریچه خوش‌بینی به زندگی و برنامه‌های کسب‌و‌کار خود نگاه کند؛ اما این حالت می‌تواند ما را از واقعیت نیز منحرف کند. این سوگیری در جنبه‌های مختلف زندگی نیز کاربرد دارد که در ادامه چند نمونه از آن‌ها توضیح داده می‌شوند.
۱) خوش‌بینی حین استخدام
یکی از مصادیق این نوع سوگیری در زمان استخدام اتفاق می‌افتد. به‌طور میانگین سالانه ۵۴ موقعیت شغلی تمام‌وقت توسط مدیران بالایی اعلام نیاز می‌شود؛ اما مسئولان استخدام، افراد کمتری را استخدام می‌کنند. اگر به‌عنوان مسئول استخدام فکر می‌کنید، مهارت شما در استخدام بیش از حد متوسط است، ممکن است از مشورت با افراد باتجربه یا متخصص چشم‌پوشی کنید. این سوگیری خوش‌بینی که شما به آن مبتلا شده‌اید باعث می‌شود که تصور کنید در زمان استخدام بیشتر از حد واقعی، توانمند هستید. این خطا در طولانی‌مدت بر کیفیت تیم شما تأثیر می‌گذارد.
چگونه در زمان استخدام از خوش‌بینی دوری کنیم؟
برای دوری از خوش‌بینی در زمان استخدام، در ابتدا باید خود را بهتر بشناسیم و خطای خود را بپذیریم. سوگیری خوش‌بینی به ما این را القا می‌کند که به‌عنوان مسئول استخدام، بالاتر از حد متوسط هستیم. اما باید بپذیریم که ممکن است فقط تصور کنیم که در زمان استخدام، خوب عمل می‌کنیم! برای جلوگیری از این خطا می‌توانید از متخصصان این حوزه مشاوره بگیرید. مشاوره از متخصص استخدام یا مدیر باتجربه می‌تواند به شما در هنگام تصمیم‌گیری و انتخاب بین گزینه‌ها کمک کند.
همچنین می‌توانید از معیارهای عینی (Objective Criteria) استفاده کنید. به‌عنوان مثال، به گزینه‌ها امتیاز دهید و آن‌ها را درجه‌بندی کنید. داشتن دلایل و استانداردهای مشخص نه تنها به شما کمک می‌کند تا موضوع را شفاف‌تر ببینید؛ بلکه می‌تواند از شما در برابر تمام سوگیری‌های ناخودآگاه محافظت کند.
۲) خوش‌بینی در کسبوکارها
طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۷، تقریباً نیمی از کسب‌و‌کار‌های کوچک در سال چهارم شکست می‌خورند. آیا کسب‌و‌کار شما نیز احتمال شکست دارد یا موفق خواهد شد؟ سوگیری خوش‌بینی شما ممکن است این تصور را در شما ایجاد کند که موفق خواهید شد. اما اگر نپذیرید که شکست در کسبوکارها رایج است، احتمالاً آمادگی لازم برای رویارویی با شکست احتمالی را نیز نخواهید داشت.
٪۴۲ از کسب‌و‌کار‌های نوپا به‌دلیل عدم نیاز بازار به محصول شکست می‌خورند. در واقع تصور می‌کنند بازار به محصول آن‌ها نیاز دارد؛ ولی دچار سوگیری خوش‌بینی و امید کاذب هستند و واقعیت را نمی‌بینند. پس اگر به دور از واقعیت تصور می‌کنید که کسب‌و‌کار شما بالاتر از حد متوسط عمل خواهد کرد، ممکن است در نهایت شکست بخورید.
شاید بتوان از شکست شرکت نوکیا یا کداک (Kodak) به‌عنوان نمونه‌های خوبی برای خوش‌بینی در کسب‌و‌کار نام برد. برای مثال، نوکیا با وجود شکست‌های متعدد، واقعیت بازار را نمی‌دید. این شرکت به سیستم‌عامل خود ایمان داشت و از سیستم‌عامل اندروید برای موبایل‌های خود استفاده نمی‌کرد. اما در نهایت، شرکت نوکیا به‌دلیل عدم بینش درست شکست خورد.
کداک نیز چنین اتفاق مشابهی را تجربه کرد. این شرکت که به‌عنوان مشهورترین شرکت عکاسی بود، به‌دلیل غرور و خوش‌بینی نسبت به آینده نتوانست خودش را با پیشرفت‌های تکنولوژی (دوربین‌های دیجیتال) تطابق دهد. در نتیجه ورشکست شد!
چگونه نسبت به شکست‌های کسب‌و‌کار واقع‌بین باشیم؟
هرگز تضمین ۱۰۰٪ برای موفقیت در کسبوکارها وجود ندارد. اما بررسی بازار بالقوه می‌تواند کمک بزرگی به شما کند. شاید از نظر شما محصولتان بسیار مطلوب باشند؛ اما نظر مشتریان است که نقش تعیین‌کننده درباره محصول شما دارند.
همه چیز درست نخواهد شد!
اگر هر زمان مشکلی پیش می‌آید و شما فکر می‌کنید که «همه چیز درست خواهد شد»، به احتمال زیاد شما فرد خوش‌بینی هستید و اگر این عامل به یک تعصب یا رفتار افراطی تبدیل شود، می‌تواند به کسبوکارتان آسیب برساند. گاهی اوقات ممکن است آن مشکل پیش آمده حل شود؛ اما شما در بیشتر موارد باید برای بهبود عملکرد با بازخورد و برنامه‌ریزی درست به اشتباهات کارمندان رسیدگی کنید. همه کارمندان، حتی کارمندانی که شما با دقت انتخاب کرده‌اید، ممکن است رفتار نامناسبی در شرکت از خود نشان دهند؛ با لباس نامناسبی ظاهر شوند؛ کارمند دیگری را مورد آزار و اذیت قرار دهند یا حتی از شرکت شما اختلاس کنند!
اگر تصور کنید که مسائل همیشه خود‌به‌خود حل می‌شوند، دچار سوگیری خوش‌بینی هستید که در آینده برای شما مشکل‌ساز خواهد بود.
چگونه مشکلات کسب‌و‌کار را حل کنیم؟
برای جلوگیری از این خطا قبل از استخدام، یک دفترچه برای کارمندان ایجاد کنید که دارای موارد مشخصی است و از تعهدات گرفته تا قوانین لباس پوشیدن، کارمندان را راهنمایی می‌کند.
اگر مشکلی پیش آمد، آن را حل کنید. شما نمی‌توانید با نادیده گرفتن مشکلات، کارها را به‌خوبی انجام دهید.
یکی دیگر از نکاتی که بسیار اهمیت دارد این است که حواستان باشد کارمندان شما کسی را مورد آزار و اذیت قرار ندهند. با دقت به کارمندانتان گوش دهید و افراد ناشایسته را اخراج کنید. اگر کارمندان به شما گفتند مشکلی وجود دارد، اجازه ندهید که علاقه شخصی شما به کسبوکارتان باعث شود واقعیت‌ها را نبینید. به واقعیت‌ها گوش دهید و سپس تصمیم بگیرید.
۳) خوش‌بینی در پروژه‌ها
مدیران پروژه باید دقت بیشتری داشته باشند. از مهم‌ترین کارها در مدیریت پروژه، تخمین هزینه‌های بالقوه و زمان مورد انتظار برای انجام پروژه است. معمولاً اعضای پروژه در پایبندی به این برآوردها بسیار بد عمل می‌کنند؛ زیرا همیشه هزینه و زمانی که تخمین می‌زنند با واقعیت تطابق ندارد.
دولت‌ها همیشه با این مشکل مواجه‌اند. به‌طوری که حتی اسناد مفصلی وجود دارند که اثر سوگیری خوش‌بینی در برنامه‌ریزی پروژه‌های بزرگ را نشان می‌دهند.
از انتها شروع کنید
یک راه‌حل برای جلوگیری از سوگیری خوش‌بینی در پروژه‌ها، رویکرد پیش از مرگ (Premortem Approach) است. در این رویکرد اعضای تیم یک پروژه، ریسک و خطرات احتمالی پروژه را پیش‌بینی می‌کنند. همه اعضای تیم باید تصور کنند یک سال بعد پروژه شکست خورده است. حالا باید حدس بزنند این شکست در اثر چه اشتباهی و چرا اتفاق افتاده است؟ بدین صورت اعضای تیم با درنظر گرفتن نتایج منفی می‌توانند در برابر اعتماد‌به‌نفس بیش از حد و شاید کاذب خود مقاومت کنند.
سوگیری خوش‌بینی در کمین برای همه!
سوگیری خوش‌بینی فقط در کسبوکارها اتفاق نمی‌افتد. طبق آخرین تحقیقات در سال ۲۰۱۲، ۸۰٪ افراد نسبت به آینده خوش‌بین هستند. به‌عنوان مثال، اگر در ابتدای ازدواج از زوج‌ها بپرسند: «چقدر احتمال می‌دهید از هم جدا شوید؟»، احتمال جدایی را ۰٪ تخمین می‌زنند. اما در واقعیت این طور نیست. آمار طلاق در اروپا و آمریکا ۴۰٪ است. یعنی از هر ۵ زوج، ۲ زوج رسماً از هم جدا می‌شوند. این یعنی اکثر افراد نسبت به آینده خود در زندگی شخصی خوش‌بین هستند.
به‌طور میانگین، ما انتظار داریم که اوضاع بسیاری بهتری در آینده داشته باشیم. مردم احتمال طلاق، از دست دادن شغل یا ابتلا به سرطان را در حد بسیار کمی درنظر می‌گیرند و حتی فکر می‌کنند که فرزندشان استعداد فوق‌العاده‌ای دارد. در واقع همه ما تصور می‌کنیم که بیشتر از هم‌سن‌و‌سالان خود به موفقیت می‌رسیم و طول عمر احتمالی خودمان را بیش از حد درنظر می‌گیریم.
مردان نیمه پر لیوان را می‌بینند!
این اتفاق در مردان بیشتر از زنان رخ می‌دهد. مطالعات نشان داده است که مردان نسبت به زنان، اعتماد‌به‌نفس و قدرت ریسک بیشتری دارند. به‌همین دلیل مردان بیشتر از زنان به ورزش‌های سخت و شغل‌های پرخطر مثل معامله‌گری بورس روی می‌آورند. از این رو، زنان به‌طور متوسط به‌علت امنیت شغلی بیشتر، شغل‌های دولتی را ترجیح می‌دهند.
راهکار چیست؟
حال سؤال اینجاست که برای جلوگیری از سوگیری خوش‌بینی چه کنیم؟ چگونه از خوش‌بینی در تصمیم‌گیری‌های شخصی جلوگیری کنیم و واقع‌بین باشیم؟
در ابتدا باید درنظر داشته باشیم که خوش‌بینی در همه افراد یکسان نیست. اگرچه جنسیت، سن و فرهنگ تأثیر زیادی بر روی میزان خوش‌بینی و واقع‌بینی ما دارند؛ اما راه‌حل‌های ارائه شده برای همه افراد یکسان نیست. در ادامه ۲ راهکار کلی و ساده برای غلبه بر خوش‌بینی بیش از حد ارائه شده‌اند.
۱) وقایع منفی را علنی کنید
یکی از روش‌های کاهش خوش‌بینی، یادآوری حوادث منفی به ذهن است. در واقع ما با یادآوری حوادث منفی قبل از اقدام به کار نامطلوب، احتمال خطا را بیشتر درنظر می‌گیریم.
به‌عنوان مثال، در آلمان یک تیم توسعه محصول با همکاری تاکسی‌های شهر فرانکفورت، بازی جالبی طراحی کردند که خطر رانندگی بعد از مصرف الکل را به مخاطبان نشان دهند. این بازی به‌گونه‌ای طراحی شد که با نوشیدن الکل، سرعت خودرو کم می‌شود و در صورت تصادف بازی به پایان می‌رسد.
در واقع این بازی با نشان دادن تصادف در زمان مستی، خطر رانندگی بعد از نوشیدن الکل را علنی می‌کند و در نتیجه باعث می‌شود رانندگان الکل کمتری مصرف کنند.
۲) از خطاهای دیگر استفاده کنید
دو خطای رایج زیان‌گریزی (Loss Aversion) و راه‌حل دَم‌دست (Availability Heuristic) می‌توانند تأثیر خوش‌بینی در افراد را کاهش دهند. در واقع توجه به این دو خطا منجر به واقع‌بینی بیشتر، درنظر گرفتن ضررهای احتمالی و جامع‌نگری می‌شود. گنجاندن این دو مفهوم در طراحی محصول می‌تواند به کاهش خطرات ناشی از خوش‌بینی کمک زیادی کند.
سخن پایانی
خوش‌بینی به ما کمک می‌کند تا برای رویاهای خود تلاش کنیم؛ اما باید حواسمان باشد که تعصب بیش از حد بر روی آن نداشته باشیم. در نتیجه لازم است دقیق‌تر فکر کنیم؛ به سخنان متخصصان گوش دهیم و برای خود و کسب‌و‌کارمان معیارهای عینی تعیین کنیم. در این صورت، خوش‌بینی می‌تواند به عامل انگیزه‌بخشی تبدیل شود که موفقیت شما و کسبوکارتان را به‌همراه خواهد داشت.
از پادرو سپاسگزاریم که مجموعه تکراسا را در تهیه این مقاله همراهی کردند. پادرو سامانه‌ای برای دسترسی به شرکت‌های پستی و پیک موتوری است و به فروشگاه‌های آنلاین و اینستاگرامی کمک می‌کند تا با توجه به زمان و بودجه‌‌ای که دارند، مناسب‌ترین شرکت و روش برای ارسال مرسولات خود را انتخاب کنند و از طریق آن بسته‌های خود را به دست مشتریان برسانند. پادرو در واقع یک دستیار هوشمند برای برای مدیریت ارسال سفارش‌ها است.
نویسنده: زهرا اشرفی
منابع:
- The Optimism Bias: Confidence and Overconfidence, Written by Eltnick, 2014
- Why do we overestimate the probability of success?, The Decision Lab, 2013
- How Optimism Bias Can Undermine Your Business and Management Success, the Balance Careers, 2019
- Optimism Bias, Coglode Research, 2011
- The Optimism Bias by Tali Sharot: extract, the Guardian, 2011
- Why Kodak failed & what you can learn from its downfall, Fuzu, 2019
- How to avoid the optimism bias when building experience strategy?, Written by Aga Szóstek, 2018
- The optimism bias (TED Talk), Tali Sharot, 2012
