رهبری خدمتگزار بر خدمت کردن به دیگران تمرکز دارد. این سبک از رهبری قرن‌ها وجود داشته؛ اما در دهه‌های اخیر در زمینه مدیریت رواج بیشتری یافته است.
این سبک از رهبری در متون باستانی حکمت دائو ده جینگ (Tao Te Ching)، تاریخچه غنی دارد و یکی از متون بنیادین است که توسط فیلسوف و شاعر چینی قرن پنجم، لائوتسه (Lao-Tzu)، نوشته شده است. در متن باستانی حکت دائو ده جینگ که به زبان سانسکریت است، درباره مملکت‌داری، اقتصاد سیاسی و استراتژی نظامی در کتاب مقدس انجیل توضیح داده می‌شود. قرآن نیز که کتاب مقدس اسلام است بر رهبری خدمتگزار تأکید دارد.
در فرهنگ رهبری خدمتگزار، ما با انتخاب یا مثال یاد می‌گیریم که اگر بخواهیم رهبر عالی باشیم، باید با احترام به دیگران خدمت کنیم.
ون دوش (Vern Dosch)
رهبری خدمتگزار چیست؟
رهبری خدمتگزار مفهومی است که ایده آن به ۲۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. اما برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ جنبش مدرنی برای این پدیده توسط رابرت گرینلیف (Robert K. Greenleaf) پایه‌ریزی شد. او در آن زمان در مقاله نهایی خود مفهوم رهبری خدمتگزار را مطرح کرد.
گرینلیف درباره روند رهبری خدمتگزار این‌گونه می‌نویسد:
این مفهوم با یک احساس طبیعی آغاز می‌شود. به این معنا که بعضی از افراد دوست دارند به دیگران خدمت کنند. اما بعدها در اثر این انتخاب آگاهانه به آرزوی رهبری نیز روی می‌آورند. اما نباید فراموش کنند که در ابتدا هدفشان خدمت کردن به دیگران است. در واقع رهبر خدمتگزار در وهله اول یک خادم و خدمتگزار است.
یک رهبر خدمتگزار با فردی که در ابتدا فقط رهبر بوده است، بسیار تفاوت دارد. معمولاً کسی که فقط یک رهبر است به حفظ و ثبات قدرت رهبری یا به‌دست آوردن دارایی‌های مادی نیاز دارد. رهبری مطلق (سنتی) و رهبری خدمتگزار تفاوت جزئی و معناداری با هم دارند. رهبری خدمتگزار در ابتدا مهم‌ترین نیازها و اولویت‌های افراد را برآورده می‌کند؛ در حالی که در رهبری مطلق چنین دیدگاهی وجود ندارد.
اما سخت‌ترین سؤال این است که آیا رهبران خدمتگزار خودشان به رشد می‌رسند؟ آیا آن‌ها در حال خدمت کردن به دیگران می‌توانند افراد سالم‌تر، خردمندتر، آزادتر و خودمختارتری شوند؟ این حالت چه تأثیری بر روی افراد با طبقه پایین‌تر و محروم می‌گذارد؟ آیا آن‌ها نیز از این حالت سود خواهند برد؟
رهبری خدمتگزار یک سبک رهبری بسیار اجتماعی است. رهبری سنتی به تعلق، احتکار و به‌کارگیری قدرت (که اغلب به سوءاستفاده از قدرت منجر می‌شود) اشاره دارد و همه این‌ها در رأس هرم قرار دارند. اما رهبری خدمتگزار به تقسیم قدرت با تیم، شناسایی، اولویت‌بندی و کمک به دیگران برای توسعه و عملکرد هر چه بهتر می‌پردازد.
پیش‌تر به این اشاره شد که رهبر خدمتگزار در ابتدا یک خدمتگزار است. اما این بدین معنا نیست که آن فرد باید مطیع و سلطه‌پذیر باشد؛ بلکه باید واقعاً بخواهد که به دیگران کمک و خدمت کند.
گرینلیف تقریباً ۴ دهه را به‌عنوان رئیس توسعه مدیریت در شرکت مخابرات آمریکا (AT&T) گذراند و زمانی که در سال ۱۹۶۴ بازنشسته شد، به‌عنوان یکی از متخصصان برجسته در زمینه رهبری شرکت در جهان شناخته شد.
بیشتر بخوانید: ۳ راهکار برای غلبه بر عادت مدیریت ذره بینی (Micromanagement) یا جزئی نگر
چرا رهبری خدمتگزار یک سبک مدیریتی قدرتمند است؟
رهبری خدمتگزار مفهومی است که توجه چندین محقق را در دهه گذشته به خود جلب کرده است؛ زیرا یافته‌های آن‌ها قدرت این سبک از رهبری را به‌خوبی نشان می‌دهد.
در سال ۲۰۱۱ در دانشگاه نبراسکا ـ لینکلن (Nebraska-Lincoln)، آزمون و تحلیل چندسطحی برای بررسی مفهوم رهبری خدمتگزار انجام شد. این مطالعه به‌طور تجربی مباحث اصلی رهبری خدمتگزار را آزمایش کرد. برای این آزمایش، ۴ فرضیه (سلامت، خرد، آزادی ـ استقلال و جهت‌گیری خدمات) درنظر گرفته شدند. نتیجه نشان داد که این عوامل همگی با مفهوم رهبری خدمتگزار همبستگی و ارتباط قابل‌توجهی دارند.
طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ در دانشگاه تکنولوژی وال (Vaal University of Technology) در آفریقای جنوبی انجام شد، رهبری خدمتگزار بر روی اعتماد کارمندان به رهبر و تعهدشان با سازمان تأثیر قابل‌توجهی دارد.
در مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۴ در دانشگاه کنکوردیا (Concordia) در تگزاس در مجله بین‌المللی مطالعات رهبری بیان شد که رهبری خدمتگزار اثر قابل‌توجهی بر روی تعهد کارمندان به سرپرست کار دارد.
مطالعات دیگری نیز نشان داد که رهبری خدمتگزار و رضایت کارمندان دو مقوله وابسته به هم هستند. همچنین به این نکته تجربی اشاره شد که رابطه مثبت و مشخصی بین رفتار رهبری خدمتگزار (متغیر مستقل) و وضعیت روحی و روانی، میزان تعامل، رضایت شغلی و گردش مالی (متغیرهای تعدیل‌کننده) وجود دارد.
۱۰ ویژگی رهبری خدمتگزار
برای آنکه به یک رهبر خدمتگزار تبدیل شوید باید مهارت‌ها و ویژگی‌های خاصی را در خود پرورش دهید. در ادامه ۱۰ مورد اصلی معرفی شده‌اند:
خودآگاهی
درون‌نگر بودن برای هر رهبر خدمتگزاری مهم است؛ زیرا به آن‌ها کمک می‌کند که به‌جای خودمحوری، شرایط و موقعیت‌های مختلف را با رویکرد جامع و کاملی بسنجند.
همدلی
شناخت دیدگاه‌ها، محرک‌ها و نیت‌های منحصربه‌فرد هر شخص یک نکته کلیدی برای رهبر خدمتگزار است. زیرا مردم نیاز دارند که به روحیه‌های خاص هر کدامشان توجه شود.
گوش دادن
باید به‌طور فعالانه از خواسته‌ها و تصمیم‌های تیمتان آگاه باشید و بادقت به آنچه که آن‌ها می‌گویند، گوش دهید. همین طور درباره حرف‌هایشان تأمل کنید. این موضوع برای رشد رهبر خدمتگزار ضروری است.
التیام‌بخشی
بسیاری از افراد ممکن است که با رنج‌ها و آسیب‌های مختلفی روبه‌رو شده باشند. بنابراین، رهبران خدمتگزار خوب سعی می‌کنند از لحاظ عاطفی، ذهنی و فیزیکی از چنین افرادی حمایت کنند.
آینده‌نگری
رهبر خدمتگزار از ذهن شهودی خود برای درس گرفتن از گذشته، درک واقعیت‌های حال حاضر و نتیجه ممکن یک تصمیم در آینده استفاده می‌کند.
مفهوم‌گرایی
رهبران خدمتگزار به‌دنبال رویاهای بزرگ هستند؛ زیرا تجسم اتفاق‌های بزرگ و تفکر فراتر از واقعیت‌های روزمره باعث می‌شود که سازمان‌ها، بلندمدت و ماندگارتر از دیگر سازمان‌ها شوند.
متقاعدسازی
رهبر خدمتگزار باید بتواند یک توافق نظر مؤثر و مناسبی ایجاد کند و به‌جای وادار کردن افراد و تسلط بر سلسله‌مراتب، دیگران را متقاعد کند.
مباشرت و نظارت
رهبر خدمتگزار مثل یک مباشر باید تعهد کند که در ابتدا نیازهای دیگران را تأمین کند و مسئولیت اقدام و نتایج تیم خود را برعهده بگیرد.
تعهد به رشد تیمی
رهبران خدمتگزار می‌دانند که هر کدام از کارمندانشان علاوه بر تلاش‌هایی که می‌کنند، ارزش درونی و ذاتی خاصی دارند. چنین رهبرانی به رشد شخصی هر فرد متعهد هستند.
اجتماع‌سازی
رهبران خدمتگزار، حس وحدت و تمامیت را در سازمان ایجاد می‌کنند؛ چرا که می‌دانند انسان‌ها به‌طور ذاتی نیاز دارند که به‌نوعی به یک قبیله خاص تعلق داشته باشند.
بیشتر بخوانید: ۱۰ ویژگی کلیدی رهبری
روش‌هایی برای پیاده‌سازی سبک رهبری خدمتگزار
در زیر ۶ روش عملی آورده شده است که می‌توانید به‌کمک آن‌ها رهبری خدمتگزار را در سازمانتان پیاده کنید.
اعتماد و احترام
با همه افراد در تیم خود مانند یک فرد کامل رفتار کنید. هر فردی ارزش دارد و سزاوار رفتار خوب، اعتماد، احترام و توجه است. همه انسان‌ها به‌طور ذاتی به چنین چیزی نیاز دارند.
پاسخ‌گویی
خود را پاسخگو نگه دارید. رهبران خدمتگزار می‌دانند که هیچ کس بی‌عیب و نقص نیست و همه افراد حتی خودشان مرتکب اشتباه می‌شوند. بنابراین، خود را مسئول اعمالشان می‌دانند.
گوش دادن
به‌دقت گوش دهید. از مشارکت اعضای تیم، ایده‌ها و بازخوردهای‌شان به‌گونه‌ای استفاده کنید که بتوانید رویکرد رهبری خود را متناسب با هر یک از آن‌ها تنظیم کنید.
این یک مثال کامل از این است که چرا شرکت‌ها از نرم‌افزارهای ضربان‌سنجی (Pulse Survey Software) استفاده می‌کنند تا به کارمندانشان گوش دهند.
خدمت کردن به دیگران
روحیه خدمت کردن به دیگران را در خود ایجاد و تقویت کنید. اعضای تیم خود را با گفتار و کردارتان تشویق کنید تا رفتارهای خودخواهانه‌شان را کنار بگذارند.
منتورینگ و مشاوره
مشاوره ایثارگرانه‌ای بدهید و آن‌ها را خالصانه راهنمایی کنید. حمایت از افرادی که برای شما کار می‌کنند به آن‌ها کمک خواهد کرد تا مهارت‌های حیاتی را یاد بگیرند و عملکرد و موقعیت‌های‌شان را بهبود ببخشند.
ایستادگی
پشتکار را تمرین کنید. رهبران خدمتگزار صبور و سرسخت هستند و می‌دانند که یک یا دو بار گفتگو کردن با کارمندان ممکن است تغییر مطلوبی بر روی فرضیه‌ها یا طرز فکرشان نگذارد. بنابراین، با صبوری به صحبت با کارمندانشان و راهنمایی آن‌ها ادامه می‌دهند.
سخن پایانی
سبک رهبری خدمتگزار، نیازهای دیگران را در اولویت قرار می‌دهد. یک رهبر خدمتگزار در درجه اول بر روی رشد، رفاه مردم و جوامعی که به آن تعلق دارند، تمرکز می‌کند. در این سبک از رهبری، افراد به‌علت شایستگی ویژه‌ای که دارند می‌توانند از پس خیلی از اتفاقات بربیایند. چنین افرادی ابتدا به دیگران خدمت می‌کنند. این یک ابزار قدرتمند برای مدیران عصر حاضر است که به‌دنبال کسب بهترین گزینه در اعضای تیم خود هستند.
