در سالهای اخیر حجم نقدینگی دست مردم ایران زیاد شده و با توجه به نرخ تورم بالا، بسیاری از آنها قصد سرمایهگذاری مطمئن و پرسودی را دارند؛ بنابراین به سمت بازارهای مختلف برای سرمایهگذاری حرکت میکنند. این حرکت از رفتن به سمت بازار بورس شروع شد و با ریزش شاخص بورس، به بازارهای مختلفی مانند رمزارزها، طلا، دلار و مسکن کشیده شد.
هر کدام از بازارهای گفته شده مشکلات و تخصصهای خاص خودش را میطلبد و این انگیزه برای سرمایهگذاری را کاهش میدهد. یکی از بازارهای جدیدی که میتواند برای سبد سرمایهگذاری گزینه مناسبی باشد، بازار سرمایهگذاری جمعی است.
تأمین مالی جمعی یا به اصطلاح کرادفاندینگ (Crowdfunding)، یکی از مدلهای جدید و مهم در تأمین مالی کسبوکارها در دنیاست. به طور کلی در این مدل، سرمایههای خرد چندین سرمایهگذار جمع شده و روی یک کسبوکار سرمایهگذاری میشود. در این مدل، کسبوکارها میتوانند برای بسیاری از برنامههای خود که به علت مشکل مالی عملی نشدهاند، جذب سرمایه داشته باشند.
تأمین مالی جمعی مدلی هوشمند است و بر اساس مدلِ کسبوکار سرمایهپذیر کار میکند؛ به طور مثال تعریف شرایط وام دادن، مدل تقسیم سود و نوع تضامینی که کسبوکار میدهد متناسب با مدل کسبوکار شخصیسازی میشود.
تأمین مالی جمعی روی کسبوکارها در ایران مشکلات قانونی زیادی داشت و هیچ کدام از مجموعهها نمیتوانستند مجوز لازم برای سرمایهگذاری جمعی را اخذ کنند؛ تا اینکه در اواخر سال ۱۳۹۷ دستورالعمل آن در شورای عالی بورس و اوراق بهادار تصویب شد و کارگروهی در فرابورس برای اجرایی شدن آن تشکیل شد.
مجموعه دونگی، یکی از اولین مجموعههایی است که توانست مجوز سرمایهگذاری جمعی روی کسبوکارها را از کارگروه ارزیابی مستقر در شرکت فرابورس ایران کسب کند. در این مقاله قصد داریم تا به اجزای مجموعه دونگی، داستان شکلگیری و مزیتهای آن بپردازیم.
داستان شکلگیری پلتفرم دونگی
کار آکادمیک، صنفی، نرمافزار و سختافزار
جعفر محمدی، بنیانگذار و مدیرعامل دونگی، متولد سال ۱۳۶۰ و دانشآموخته دکتری رشته مهندسی کامپیوتر از دانشگاه صنعتی شریف است. رساله دکتری او در زمینه کاربردهای یادگیری ماشین و مدلسازی آماری در جمعسپاری (Crowdsourcing) بوده است؛ بنابراین در همین راستا تصمیم میگیرد وارد فعالیتهای اجرایی مرتبط با سامانههای جمعسپاری و به صورت تخصصیتر جمعسپاری مالی یا همان سرمایهگذاری جمعی شود.
اولین سابقه کاری جعفر محمدی به سال ۱۳۸۲ برمیگردد. او و دوستانش در این سال پس از اتمام دوره کارشناسی، شرکتی برای ساخت نرمافزارهای مدیریتی ایجاد کردند. پس از مدتی با توجه به شروع دوره کارشناسی ارشد، شرکت را تعطیل کرده و مشغول ادامه تحصیل شدند. پس از این جعفر محمدی همراه چند نفر از همدورهایهای کارشناسی ارشدش در سال ۱۳۸۵ شرکتی در زمینه برنامهنویسی گوشیهای همراه که در آن زمان سیستم عامل جاوا داشتند، تأسیس کردند. این شرکت هم به علت عدم آمادگی بازار برای این حوزه جدید تعطیل شد.
از دیگر سوابق کاری جعفر محمدی میتوان به مدیر پروژه مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته دانشگاه شریف، از بنیانگذاران و مدیر فنی آزمایشگاه خدمات ارزش افزوده دانشگاه شریف، مدیر اجرایی مرکز نوآوری ICT دانشگاه شریف و عضو هیئتمدیره و رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی سازمان نظام صنفی رایانهای اشاره کرد. در کنار اینها، او همبنیانگذار سرویس ابرینو در حوزه فضای ذخیرهسازی ابری بود که همکاریهای موفقی را با ایرانسل داشت و در سال ۱۳۹۹ به همراه سایر همبنیانگذاران مجبور به توقف فعالیت این شرکت شد.
آخرین گزینه اعطای سهام است!
همزمان با به ثمر رسیدن برجام در سالهای ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶، دوران سرمایهگذاریهای گسترده روی استارتاپهای ایرانی شروع شده بود. بیشتر این سرمایهگذاریها با اعطای سهام توسط استارتاپها به سرمایهگذاران همراه بود که چندان خوشایند استارتآپها، به ویژه برای تأمین سرمایه در گردش آنها نبود. بنابراین نیاز به راهی جدید برای جذب سرمایه احساس میشد.
در همین سالها جعفر محمدی که در زمینه سیستمهای جمعسپاری مطالعه کرده بود، تصمیم گرفت که وارد فضاهای مالی شده و پلتفرم سرمایهگذاری جمعی را برای کسبوکارها ایجاد کند. البته این مدل در آن زمان مشکلات قانونی داشت. بنابراین تصمیم بر آن شد که با کمک حدود ۲۰ شرکت مطرح در زمینه کامپیوتر، مدل سرمایهگذاری کلوبی (Club) را پیاده کنند. در این مدل هر شرکت بخشی از سرمایه لازم را تأمین میکرد و در نهایت مجموع سرمایه روی کسبوکار مدنظر سرمایهگذاری میشد.
مهربانه؛ سرمایهگذاری جمعی برای نیکوکاری
در مرحله عملیاتی کردن مدل سرمایهگذاری کلوبی، شرکتها حاضر به همکاری نشده و در نهایت این مدل عملی نشد. در این مقطع جعفر محمدی تصمیم میگیرد تا فرایند قانونی کردن مدل سرمایهگذاری جمعی برای کسبوکارها را طی کند. از آنجایی که این فرایند بسیار پیچیده و زمانبر بود، او و همتیمیهایش تصمیم میگیرند همزمان با فرایند قانونی کردن، همین مدل را در کارهای نیکوکاری پیاده کنند. بنابراین استارتاپ «مهربانه» شکل گرفت.
مهربانه پلتفرم سرمایهگذاری جمعی در زمینه کارهای خیر بوده و جعفر محمدی یکی از همبنیانگذاران آن است. جعفر محمدی ابتدا به صورت پارهوقت در مهربانه فعالیت میکرد و گلرخ بحری، مدیریت مهربانه را بر عهده گرفت. در مجموع مهربانه توانست حدود ۱۹ میلیارد تومان سرمایهگذاری جمعی داشته باشد.
حدود دو سال طول کشید تا دستورالعمل سرمایهگذاری جمعی در شورای عالی سازمان بورس تصویب شود و دو سال هم ایجاد دبیرخانه و زیرساختهای لازم در فرابورس زمان برد. در نهایت در سال ۱۳۹۸، دونگی اولین درخواست کسب مجوز سرمایهگذاری جمعی برای کسبوکارها را به فرابورس ارسال کرد و پس از انجام کارهای اخذ مجوز، دونگی فعالیت خود را از دیماه ۱۳۹۹ آغاز کرد.
مدل سرمایهگذاری دونگی
مدل سرمایهگذاری جمعی دونگی شامل دو روش اصلی است. یکی روش «مشارکت حقوقی» و دیگری روش «مشارکت مضاربه» است. در مشارکت حقوقی، کسبوکار با اعطای میزان مشخصی از سهام خود، جذب سرمایه میکند؛ اما در روش مشارکت مضاربه، کسبوکار قصد دارد با جذب سرمایه، یک محصول یا یک طرح مشخص را عملی کند. در این روش، سرمایهگذار در سود یا ضرر کسبوکار سهیم میشود.
در حال حاضر دونگی تنها روش مشارکت مضاربه را پیادهسازی میکند. همچنین حوزه سرمایهگذاری در دونگی به صورت عام بوده و استارتاپها و کسبوکارهای کوچک و متوسط در تمامی حوزهها میتوانند درخواست تامین مالی در پلتفرم دونگی داشته باشند. در عین حال دونگی طبق سیاستهای خود، سعی بر انتخاب حوزههای پربازدهتر دارد.
بازار هدف
سرمایهپذیر؛ استارتاپها و کسبوکارهای کوچک و متوسط
تمرکز دونگی لزوماً روی استارتاپها نیست و قصد دارد سرمایهگذاری جمعی را روی کسبوکارهای کوچک و متوسط پیاده کند. طبق گفته جعفر محمدی، ریسک سرمایهگذاری روی کسبوکارهای کوچک و متوسط کمتر از ریسک سرمایهگذاری در استارتاپهایی است که هنوز به نقطه بلوغ نرسیدهاند، و تعداد و حجم بازار آنها هم بزرگتر از بازار استارتاپهاست.
کسبوکارهای مدنظر دونگی بایستی حداقل یک محصول یا خدمت اثبات شده و موفق داشته باشند و برای طرحهای آینده خود مانند ایجاد یک خط تولید جدید یا تأمین مواد اولیه به پلتفرم سرمایهگذاری دونگی مراجعه کنند. طبق گفته جعفر محمدی، کل فرایند تأیید کسبوکار برای جذب سرمایه در پلتفرم دونگی، ممکن است بین ۱ تا ۳ ماه طول بکشد؛ البته زمانهای کوتاهتر برای حالتی است که کسبوکار طرح توجیهی شفاف و جامعی داشته باشد.
سرمایهگذار، اشخاص حقیقی و حقوقی
سرمایهگذار میتواند هر فرد حقیقی و حقوقی دارای کد سجام باشد. اشخاص حقوقی از حداقل ۵ میلیون تومان تا کل سرمایه مورد نیاز طرح را میتوانند سرمایهگذاری کنند. اشخاص حقیقی نیز از حداقل ۵۰۰ هزار تومان تا حداکثر تا ۵٪ از سرمایه مورد نیاز هر طرح را میتوانند تأمین کنند؛ تا اگر در طرحی تمامی سرمایهگذاران حقیقی بودند (حداقل ۲۰نفر)، خرد جمعی باعث شود تا بهترین تصمیم گرفته شود.
مزیتهای دونگی
سرمایهپذیر
طبق گفته جعفر محمدی، بیش از ۹۵٪ کسبوکارهای داخل ایران را کسبوکارهای کوچک و متوسط تشکیل میدهند. این کسبوکارها ابزار خیلی کمی برای تأمین مالی دارند. تقریباً تنها راه تأمین مالی آنها مراجعه به بانک است که شرایط پیچیدهای داشته و سرمایه کمی را به صورت وام تأمین میکند.
بازار بورس ابزار خیلی خوبی برای تأمین مالی است؛ اما تنها کسبوکارهای بزرگ امکان استفاده از آن را دارند. تامین مالی جمعی تنها ابزار فعلی بازار بورس است که ویژه این کسبوکارها طراحی شده و انتظار میرود که در بازه زمانی کوتاهی با توجه به نیازی جدی که برای آن وجود دارد، بتواند نقش موثری در تامین مالی کسبوکارهای کوچک و متوسط ایجاد کند.
در سرمایهگذاری جمعی، الزاماً نیاز به ارائه وثیقههایی نظیر سند ملکی یا تضامین بانکی از طرف کسبوکار نیست و ریسک انجام کار با سرمایهگذار تقسیم میشود. همچنین مفهوم پول هوشمند (Smart Money) که در فضای استارتاپی وجود دارد، برای کسبوکارهای کوچک و متوسط هم عملی خواهد شد؛ یعنی تعداد زیادی سرمایهگذار به کسبوکار کمک میکنند تا رشد کند و فروش بیشتری داشته باشد.
سرمایهگذار
با توجه به شرایط ملتهب بازارهای مختلف برای سرمایهگذاری در ایران مانند بورس، طلا، مسکن و … بسیاری از سرمایهگذاران تمایل به سرمایهگذاری در بخشهای دیگر یا تنوع بخشی به سبد سرمایهگذاریشان دارند. یکی از بازارهای خوب و نسبتاً زودبازده برای سرمایهگذاری، کسبوکارهای کوچک و متوسط هستند. اما مشکل اصلی اعتماد به کسبوکار است. نیاز است تا کسبوکاری که قرار است روی آن سرمایهگذاری شود، به خوبی بررسی و صحتسنجی شده باشد تا خیال سرمایهگذار راحت شود. دونگی دنبال رسمیسازی و بهینه کردن مدل «پول از من، کار از تو» است که به دلیل وسعت بازار، امکان اجرای آن به شیوه سنتی وجود ندارد.
دونگی با بررسی اجزای کسبوکار و هیئتمدیره آن، فرایند صحتسنجی را انجام میدهد و مشخصات و نتایج را به صورت خلاصه برای سرمایهگذاران به نمایش میگذارد تا در صورت تمایل روی طرح سرمایهگذاری کنند. همچنین در روند انجام طرح توسط کسبوکار، گزارشهایی با بازه زمانی حداکثر سه ماهه از عملکرد کسبوکار به سرمایهگذاران ارائه میشود. ضمن اینکه دونگی فرآیندهای تقسیم سود با سرمایهگذاران را هم مدیریت میکند.
از طرفی سرمایهگذاران با پیوستن به سرمایهگذاری جمعی، سبد سرمایهگذاری خود را متنوع کرده و ریسک سرمایهگذاری را کاهش میدهند. همچنین سرمایهگذاری در این مدل، فاقد پیچیدگیهای بازارهایی مانند رمزارزها بوده و نیاز به دانش تخصصی ندارد. دونگی سعی میکند تا سود حاصل از سرمایهگذاری در هر طرح، از سود بانکی و صندوقهای سرمایهگذاری بیشتر باشد. این سود برای اکثر طرحها سالانه است و اصل پول هم در مدت زمانی مشخص بازپرداخت خواهد شد.
پلتفرم دونگی
از آنجایی که نیاز است تا فرایندهای سرمایهگذاری و سرمایهپذیری به صورت دقیق ثبت و پیگیری شوند، پلتفرم دونگی به سایتهای مختلفی مانند سجام، بانکها و راهکارهای ابری متصل است تا این فرایندها به صورت خودکار انجام شود. مثلاً فرآیند احراز کد سجامی کاربران یا ثبت تمامی اسناد مالی در دونگی به صورت خودکار انجام میشود.
مدل درآمدی
مدل درآمدی دونگی، کارمزد است. دونگی ۴/۵٪ از کل مبلغ جمعآوری شده برای هر طرح سرمایهگذاری را به عنوان کارمزد کسر میکند. این رقم سهم دونگی، نهاد مالی ناظر آن و فرابورس است. نهاد مالی ناظر بر دونگی، شرکت سبدگردان الگوریتم است.
پارسپک، اولین طرح موفق در سرمایهگذاری جمعی
اولین نمونه موفق سرمایهگذاری جمعی در دونگی مربوط به شرکت پارسپک است. شرکت پارسپک برای تأمین تجهیزات خدمات ابری، درخواست سرمایه ۱ میلیارد تومانی را داد و اولین طرح اجرا شده در دونگی و اولین طرح موفق در مدل سرمایهگذاری جمعی برای کسبوکارها در ایران شد. این طرح با دوره سرمایهگذاری ۱۲ ماهه آغاز شد و در کمتر از یک ماه موفق به جذب سرمایه مدنظر شد. ۷۲ سرمایهگذار در این طرح به صورت میانگین ۱۳/۹ میلیون تومان سرمایهگذاری کردند. سود مورد انتظار این طرح ۵۹/۶٪ بود.
فضای رقابتی
طبق گفته جعفر محمدی، نهادهای پولی و مالی بسیاری مانند بانکها، کارگزاریها، سبدگردانها و شرکتهای خصوصی برای اخذ مجوز سرمایهگذاری جمعی اقدام کرده اما تعداد کمی از آنها موفق شدند. این نشاندهنده جذابیت بالای این مدل سرمایهگذاری برای بازیگران عرصه تأمین مالی دارد. در حال حاضر تنها ۵ پلتفرم سرمایهگذاری جمعی در ایران مجوز گرفتهاند. بنابراین فضای رقابت چندانی هنوز شکل نگرفته است.
از طرفی مدل سرمایهگذاری جمعی جای زیادی برای رشد دارد؛ اما از آنجا که پتلفرمهای سرمایهگذاری جمعی هنوز برای بخش بزرگی از جامعه ناشناخته هستند و همچنین اعتماد مردم به ابزارهای بورسی تا اندازهای خدشهدار شده است، رشد این مدل سرمایهگذاری آهسته پیش میرود.
چشمانداز
طبق گفته جعفر محمدی، دونگی قصد دارد تا با تجربه به دست آمده از طرحهای منتشر شده برای تأمین مالی، بر روی حوزههای خاصی تمرکز کند که امکان انتشار سریع طرحها را به دونگی داده و برای سرمایهگذاران نیز آشنا بوده تا راحتتر بتوانند به آنها اعتماد کرده و مشارکت کنند.
در حال حاضر بیشتر سرمایهگذاران در دونگی اشخاص حقیقی هستند. برنامه دونگی برای آینده، افزایش تعداد سرمایهگذاران حقوقی است. همچنین برنامه توسعه یکساله دونگی تا شهریور ۱۴۰۱، تأمین مالی ۱۶۵ میلیارد تومانی برای کسبوکارهاست و دونگی برای تأمین هزینههای این برنامه، نیاز به حدود ۶ میلیارد تومان سرمایه دارد.