بسیاری از افراد یا کسب‌وکارها که سرمایه کافی برای فعالیت اقتصادی خود مانند خرید کالا یا خدمات، توسعه محصولات و … را ندارند، از بانک‌ها یا مؤسسات مالی وام یا اعتبار دریافت می‌کنند. بازار خدمات اعتباری یکی از مهم‌ترین بازارهای مالی است که توسعه آن موجب بهبود اقتصاد کشور میشود. طبق گزارش سال ۲۰۲۰ انجمن اقتصادی جهان، ایران در سیستم‌های مالی در بین ۱۴۱ کشور در جایگاه ۱۳۲ام قرار دارد. بنابراین نیاز به بهبود خدمات اعتباری به عنوان بخشی از بازار مالی ایران احساس میشود.
ارائه خدمات اعتباری در فضای آنلاین یا استفاده از تکنولوژی در فرایندهای آن، لندتک (Lendtech) نام دارد. لندتک‌ها به استارتاپ‌هایی گفته میشود که با استفاده از اینترنت و تکنولوژی فرایندهای دریافت و اعطای وام یا اعتبار را هوشمند و آنلاین کرده‌اند.
دیجی‌پی، بازوی مالی مجموعه دیجی‌کالا، با بیش از یک میلیون نصب فعال در گوگل‌پلی یکی از بازیگران اصلی لندتک در ایران است. در این مقاله قصد داریم با توجه به گفتگوهای انجام‌شده در رویداد اخیر مجموعه دیجی‌پی با محوریت «لندتک‌ها و فرصت‌های پیش‌روی آن‌ها» که توسط مدیران دیجی‌پی و مدیران رده‌بالای تعدادی از بانک‌های کشور برگزار شد، به همکاری لندتک‌ها با بانک‌ها، تأثیرات مثبت این همکاری و فرصت‌های پیش‌روی آن‌ها بپردازیم.
لندتک‌ها چه تأثیراتی بر اقتصاد دیجیتال می‌گذارند؟
میان رشد اقتصادی و توسعه ابزارهای مالی رابطه مثبتی وجود دارد. یکی از تأثیرات لندتک‌ها توسعه و بهبود ابزارهای مالی سنتی است که در نهایت منجر به رشد اقتصادی میشود. علاوه بر این، لندتک‌ها با کاهش هزینه‌های تأمین مالی امکان بهره‌وری بیشتر از خدمات اعتباری را فراهم می‌کنند.
لندتک‌ها می‌توانند با ارائه آسان‌تر، سریع‌تر و باکیفیت‌تر خدمات اعتباری موجب شوند تا استفاده افراد از این خدمات افزایش یابد و فروش کسب‌وکارها و فروشندگان بیشتر شود؛ زیرا بسیاری از افرادی که نمی‌توانند به صورت نقدی محصولات را خریداری کنند یا گرفتن وام از بانک‌ها برای آن‌ها دشوار است، می‌توانند با لندتک‌ها راحت‌تر اعتبار گرفته و خرید خود را انجام دهند.
در نهایت لندتک‌ها با فراگیری مالی (Financial Inclusion) که به معنای فرصت برابر دسترسی آحاد جامعه به خدمات مالی است، موجب رشد عدالت اجتماعی و اقتصادی افراد، بنگاه‌های کسب‌وکار و اقتصاد کلان کشور می‌شوند.
همکاری بانک‌ها با لندتک‌ها؛ یک ضرورت یا انتخاب؟
تمامی اقتصادهای پویا از طریق همکاری رشد کرده‌اند؛ این همکاری شامل همکاری بین قانون‌گذار، نهادهای مالی مانند بانک‌ها و کسب‌وکارها و استارتاپ‌ها است. دنیا به سمت دیجیتال شدن در حال حرکت است. استفاده از اپلیکیشن‌ها و انجام فعالیت‌های روزانه مانند خرید، حمل‌ونقل و … برای بسیاری از مردم تبدیل به عادت شده است. یکی از موج‌های این حرکت به سمت دیجیتال شدن، مربوط به فعالیت‌های مالی میشود.
انجام فرایندهای مالی مانند پرداخت، دریافت اعتبار، بیمه و … به صورت آنلاین رفته‌رفته بیشتر میشود و بانک‌ها و سایر نهادهای مالی نیاز دارند تا خود را با این موج همراه کنند. اگر بانک‌ها بخواهند تمامی فعالیت‌های خود در فضای دیجیتال را به تنهایی انجام دهند، ساختار غیر چابک بانک، زمان و هزینه انجام این کار را افزایش خواهد داد. بنابراین آن‌ها نیاز به همکاری با شرکای چابک‌تری دارند که بتوانند برخی از فعالیت‌های دیجیتالی خود را با همکاری آن‌ها و با زمان و هزینه کمتر انجام دهند.
طبق گفته حجت مقیمی، رئیس اداره توسعه محصول و کسب‌وکار بانک تجارت، حدود ۷۰٪ فعالیت‌های بانکی در ایران مربوط به حوزه وام و اعتبارات بانکی میشود؛ بنابراین نمی‌توان به این موضوع بی‌توجه بود.
تشخیص بهتر نیازها و ارائه خدمات متنوع
بازار تسهیلات اعتباری در ایران شامل زیرحوزه‌های بسیاری میشود. می‌توان گفت به تعداد نیازهای مشتریان، انواع تسهیلات اعتباری وجود دارد. بنابراین بانک‌ها زمان و هزینه کافی برای پوشش تمامی این نیازها و زیرحوزه‌ها را ندارند. همچنین یکی از مهم‌ترین دغدغه بانک‌ها این است که اعتبار اعطایی آن‌ها به مشتریان در راستای فعالیت‌های اقتصادی و بهبود اقتصاد کلان جامعه باشد. بنابراین این اعتبار بایستی به حساب فروشنده کالا یا ارائه‌دهنده خدمات اعطا شود. مهم‌ترین کمکی که لندتک‌ها می‌توانند به بانک‌ها برای توسعه اقتصاد کلان کمک کنند، صحت‌سنجی و شناسایی نیاز متقاضیان تسهیلات اعتباری است.
همکاری بانک‌ها با لندتک‌ها موجب اتصال یکپارچه کاربران و اشتراک داده‌ها و منابع میشود که نهایتاً باعث تجربه بهتر مشتریان و خدمات متنوع مالی خواهد بود.
افزایش تعداد مشتریان
لندتک‌ها می‌توانند ضریب نفوذ بانک‌ها را افزایش دهند. به طور مثال افرادی که در نقاط کم‌برخوردار یا دوردست زندگی می‌کنند، می‌توانند از خدمات اعتباری به راحتی استفاده کنند. همچنین بازارهای کوچک و حاشیه‌ای که جزو نقاط اثربخش بانک‌ها نیست نیز به کمک لندتک‌ها در دسترس خواهند بود.
کاهش هزینه و ریسک پرتفوی بانک‌ها
بانک‌ها برای پرتفوی اعتباری خود اهمیت زیادی قائل هستند. سهم بالای اعتبارات کلان در پرتفوی بانک‌ها ریسک بالایی برای آن‌ها به همراه دارد. بنابراین بانک‌ها تمایل دارند سهم اعتبارات خرد را در پرتفوی اعتباری خود افزایش دهند. این افزایش سهم اعتبارات خرد باعث افزایش حجم فعالیت‌های بانک برای ارائه این تسهیلات و افزایش هزینه‌های غیربهره‌ای بانک (شامل هزینه پرسنل، اداری، استهلاک و …) میشود. زیرا فرایندهای بانک‌ها پیچیده و وابسته به شعبات و دستورالعمل‌های بانکی است.
کاهش نرخ نکول
همچنین نیاز است تا بانک مطمئن شود که وام‌گیرنده از لحاظ اهلیت، وضعیت خوبی داشته باشد. حسین محمودی، مدیرکل اداره بانکداری شخصی بانک ملت می‌گوید: «در اعطای اعتبارات خرد به مشتریان، اهلیت مشتری مهم‌تر از وثیقه گذاشتن است.» اهلیت وام‌گیرنده شامل موارد زیر میشود:
- تمایل به بازپرداخت به موقع وام
- توانایی مالی بازپرداخت وام
بنابراین لندتک‌ها با خدمات اعتبارسنجی مشتریان می‌توانند اطمینان بانک‌ها از وام‌گیرنده را افزایش دهند. در نتیجه، بانک‌ها با همکاری لندتک‌ها می‌توانند پرتفوی اعتباری خود را بهبود بخشیده و نرخ نکول (نرخ عدم بازپرداخت وام) و هزینه‌های خود را کاهش دهند.
لندتک‌ها برای مشتریان
بسیاری از افراد برای گرفتن اعتبار یا وام از بانک دچار مشکل می‌شوند. فرایند ثبت درخواست و دریافت اعتبار بانکی برای افراد بسیار زمان‌بر بوده و به ضامن و وثیقه نیاز دارند. لندتک‌ها باعث افزایش سرعت دریافت اعتبار می‌شوند و این خدمات را به صورت در لحظه (On-demand) در اختیار افراد قرار می‌دهند؛ یعنی نیاز امروز افراد به چند ماه بعد موکول نمی‌شود.
لندتک‌ها با شناسایی بهتر نیاز و ویژگی‌های مشتری می‌توانند اعتبارات متناسب را با نرخ بازپرداخت مناسب به مشتری عرضه کرده و به فرایند بازپرداخت وی کمک کنند. همچنین افرادی که در نقاط دوردست زندگی می‌کنند می‌توانند بدون هیچ تفاوتی با ساکنین شهرهای بزرگ به خدمات اعتباری دسترسی داشته باشند.
بیشتر بخوانید: بررسی خدمات کیف پول و پرداخت اعتباری دیجی‌پی
نقش بانک مرکزی در توسعه لندتک‌ها
بانک مرکزی ایران دو دغدغه اصلی زیر را نسبت به فعالیت‌های بازار اعتبار و وام دارد:
- اعطای اعتبار در راستای عدالت اجتماعی باشد
- اعطای اعتبار منجر به فعالیت‌های سوداگرانه و آسیب‌زننده به اقتصاد نشود
در حال حاضر، سرعت انطباق بانک مرکزی ایران با سرعت پیشرفت خدمات مالی و بانکی دیجیتال در کشور متناسب نیست. بانک مرکزی می‌تواند با قانون‌گذاری مناسب و به‌موقع، سبب تسهیل فعالیت‌های لندتک‌ها و همکاری آن‌ها بانک‌ها شود و از طریق دیجیتال شدن فرایندهای مالی و بانکی سبب شفافیت داده‌ها و نظارت بهتر بر این فضا شوند.
طبق گفته حمید قیطاسوند، رئیس اداره کل بازاریابی پست بانک ایران، بانک‌ها با همکاری لندتک‌ها می‌توانند داده‌ها و روش‌های بهینه‌ای که تجربه کردند را مستند کرده و در اختیار بانک مرکزی قرار دهند تا بانک مرکزی با استفاده از آن‌ها نظارت و قانون‌گذاری خود در این زمینه را بهبود دهد.
اعتبارسنجی به جای وثیقه
بانک‌ها در ایران با توجه به اینکه به فرایند اعتبارسنجی اعتماد ندارند، به همین دلیل سعی می‌کنند با دریافت وثیقه ریسک اعطای اعتبار خود را کاهش دهند. این موضوع فرایند وام‌دهی را با مشکلات زیادی مانند ارزش‌گذاری وثیقه و مطابقت آن با ارزش وام اهدایی روبه‌رو کرده و هزینه‌های زیادی را به بانک‌ها و مشتریان تحمیل کرده است. راه جایگزین گرفتن وثیقه، استفاده از اعتبارسنجی دقیق و جامع است. استفاده از اعتبارسنجی دقیق می‌تواند ریسک اعطای وام و هزینه‌های وام‌دهی برای بانک را کاهش دهد. همچنین تعداد بیشتری از مردم که امتیاز اعتباری خوبی دارند اما قادر به ارائه وثیقه نیستند، بتوانند از خدمات وام‌دهی بانک‌ها استفاده کنند.
در ایران سال‌هاست که اعتبارسنجی مالی به صورت انحصاری در اختیار شرکت اعتبارسنجی ایرانیان است. فعالیت تنها یک شرکت در این حوزه سبب شده تا کیفیت و دقت داده‌های اعتبارسنجی کاهش یافته و بانک‌ها نتوانند به این داده‌ها اعتماد کنند. بانک مرکزی با تهسیل ورود بازیگران دیگر به حوزه اعتبارسنجی و رقابتی کردن بازار می‌تواند موجب رشد کیفیت اعتبارسنجی در کشور شود.
ارزش‌گذاری هوشمند و متنوع وثیقه‌ها
با اینکه یک سیستم جامع و دقیق اعتبارسنجی می‌تواند تا حد زیادی خیال بانک‌ها از بازپرداخت وام را راحت کند، اما باز هم در برخی موارد نیاز به ارائه وثیقه از سمت وام‌گیرنده ضروری است؛ اما مشکلاتی مانند عدم برابری ارزش وثیقه با میزان اعتبار، قبول انواع محدودی از وثیقه و … وجود دارد. یکی از خدماتی لندتک‌ها می‌توانند به بانک‌ها و مشتریان ارائه دهند، ارزش‌گذاری هوشمند و متنوع وثیقه‌هاست؛ به طور مثال یک اینفلوئنسر اینستاگرامی می‌تواند پیج اینستاگرام خود را ارزش‌گذاری کرده و وثیقه بانک قرار دهد.
اعتبارسنجی جایگزین؛ ترند جدید لندتک‌ها
در کنار اعتبارسنجی مالی متقاضیان وام که شامل بررسی سابقه مالی وی میشود، مفهومی به نام اعتبارسنجی جایگزین یا نمره‌دهی جایگزین (Alternative Scoring) وجود دارد که به معنای شناسایی رفتار مشتری در سایر بخش‌های زندگی اجتماعی وی مانند خرید، میزان رعایت قوانین، سابقه سفر و … میشود. اعتبارسنجی جایگزین به مشتریانی که توانایی تأمین وثیقه یا معرفی ضامن دارای شرایط را ندارند کمک می‌کند تا بتوانند از خدمات اعتباری استفاده کنند. همچنین موجب شناسایی بهتر نیازهای مشتریان میشود و لندتک‌ها می‌توانند با شخصی‌سازی خدمات اعتباری، نیازهای مشتریان را به بهترین نحو پوشش دهند.
