اطلاع از میزان ارزش شرکت‌های بزرگی مانند اپل (Apple) یا مایکروسافت (Microsoft) همواره موضوع جذاب و جالب برای علاقه‌مندان حوزه کسب‌وکار بوده است. اما یکی از دشواری‌های تعیین ارزش شرکت‌ها در این است که در طول زمان تغییر پیدا می‌کند.
شرکت‌های باارزش دنیا کدام‌ها هستند؟ میزان ارزش آن‌ها چقدر است؟
در این مقاله ۸ شرکت باارزش در طول تاریخ جهان معرفی می‌گردد. به‌دلیل تأثیر بسیار زیاد شرکت هند شرقی هلند (Dutch East India) در شکل‌گیری اقتصاد و جغرافیای کنونی ما و نیز به‌عنوان باارزش‌ترین شرکت تاریخ جهان در این مقاله به‌طور مفصل درباره آن صحبت می‌کنیم.
در ضمن توجه کنید که همه این ارزش‌گذاری‌ها با درنظر گرفتن نرخ تورم بوده‌اند.
مایکروسافت به ارزش ۰/۹ تریلیون دلار
در سال ۱۹۹۹ و در اوج دوران حباب دات‌کام (Dotcom)، ارزش شرکت مایکروسافت به ۰/۹ تریلیون دلار رسید.
اپل به ارزش ۱ تریلیون دلار
در سال ۲۰۱۸ ارزش شرکت اپل در بازار بورس به ۱ تریلیون دلار رسید. این ارزش ناشی از محبوبیت مداوم و بالای آیفون (iPhone) بود که حدود ۷۰٪ از سود شرکت را تشکیل می‌داد.
سهام فروش هر دسته محصول از سود اپل
البته برخی از کارشناسان باور دارند که این میزان ارزش اپل در بازار پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. یکی از دلایل اصلی این است که شرکت‌های کوچک‌تر بتوانند با نرخ بهره پایین، سهام اپل را خریداری کنند و قیمت آن را در بازار سرمایه بالا ببرند.
استاندارد اویل (Standard Oil) به ارزش ۱ تریلیون دلار
در سال ۱۹۰۰ میلادی این شرکت بیش از ۱ تریلیون دلار ارزش داشت. این شرکت مدتی بعد توسط دولت آمریکا به شرکت‌های کوچکتری تقسیم شد که در حال حاضر تقریباً تمامی شرکت‌های نفتی آمریکا را شامل می‌شود.
پتروچاینا (PetroChina) به ارزش ۱/۴ تریلیون دلار
این شرکت در سال ۲۰۰۷ معادل ۱/۴ تریلیون دلار ارزش‌گذاری شد. این موضوع به‌علت افزایش ناگهانی قیمت نفت پیش از بحران مالی دنیا در سال ۲۰۰۸ بود.
آرامکو (ARAMCO) به ارزش ۴/۱ تریلیون دلار
این شرکت که متعلق به کشور عربستان سعودی است، در سال ۲۰۱۰ به بالاترین ارزش خود یعنی ۴/۱ تریلیون دلار رسید.
دریای جنوبی (South Sea) و میسیسیپی (Mississippi)
از این لحظه به صدها سال پیش سفر می‌کنیم. در سال ۱۷۲۰، دو شرکت دریای جنوبی و میسیسیپی به‌ترتیب ۴/۳ و ۶/۵ تریلیون دلار ارزش داشتند. دلیل ارزش نجومی این شرکت‌ها، فرضیاتی بودند که در رابطه با تجارت بین آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی مطرح شده بود.
در آن زمان این فرضیه مطرح شده بود که این دو شرکت به‌علت تجارت بالای آمریکای جنوبی و شمالی سود بسیار زیادی به‌دست خواهند آورد. به همین خاطر، قیمت سهام آن‌ها در بازار به‌شدت افزایش پیدا کرد؛ به طوری که به سهام‌داران این دو شرکت لقب «میلیونر» داده شد. اما واقعیت این است که تجارت بزرگ بین آمریکای شمالی و جنوبی رخ نداد و این حباب به‌سرعت ترکید.
شرکت هند شرقی هلند
رتبه اول باارزش‌ترین شرکت در تاریخ جهان به شرکت هند شرقی هلند می‌رسد که در سال ۱۶۳۷ به میزان باورنکردنی ۷/۹ تریلیون دلار ارزش پیدا کرد.
عصر طلایی
داستان شروع شرکت هند شرقی هلند به زمانی بین سده ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ میلادی که موسوم به «عصر طلایی» است، بازمی‌گردد. در این دوره شهر آمستردام (Amsterdam) به دلیل تجارت قوی و بین‌المللی یکی از ثروتمندترین شهرهای دنیا بود.
در سال ۱۶۰۰، دولت هلند نگران سیطره کشور انگلستان بر روی تجارت بین‌الملل بود. بنابراین آن‌ها در سال ۱۶۰۲ از شکل‌گیری شرکت هند شرقی هلند حمایت همه‌جانبه کرده و آن را به یکی از بازیگران بازار رقابت انحصاری تجارت با آسیا تبدیل کردند.
این شرکت به‌سرعت به یکی از اصلی‌ترین شرکت‌های تجارت ادویه بین هند و اروپا بدل شد. شاید در دنیای امروزی تجارت ادویه‌جات آنچنان به چشم نیاید؛ اما در آن زمان ادویه یکی از مهم‌ترین و باارزش‌ترین کالاها بود. از ادویه برای موارد پزشکی، نگهداری خوراک و طعم‌دهی به گوشت استفاده می‌کردند. در واقع در آن زمان ادویه باعث بالا رفتن کیفیت زندگی مردم شده بود.
نخستین عرضه اولیه
هند شرقی هلند نخستین شرکتی بود که در اولین بازار بورس دنیا عرضه اولیه (IPO) شد. این شرکت در اوج دوران خود بیش از ۷۰ هزار کارمند داشت. در سده ۱۶۰۰ میلادی، این مقدار برابر با حدود ۰/۰۱٪ از جمعیت کل جهان بود.
در گذر زمان، شرکت کارخانه‌های کشتی‌سازی خود را راه‌اندازی کرد. صدها پایگاه شامل انبار، کارگاه و دفاتر کاری در نقاط مختلف دنیا ایجاد کرد. این شرکت برای آنکه بنادر تجاری خود و مستعمراتی که به‌دست آورده بود را حفظ کند، ارتش مخصوص به خود را توسعه داد. در همین زمان بود که شرکت هند شرقی هلند از تصورات هر شرکت دیگری فراتر رفت.
قدرت استعمار
شرکت هند شرقی هلند هر چه بیشتر رشد می‌کرد، مستعمرات بیشتری را تصاحب می‌کرد و قدرت بیشتری به‌دست می‌آورد. این شرکت توانایی سازمان‌دهی جنگ، عقد پیمان با کشورهای مختلف، ضرب سکه و استعمار مناطق دیگر را داشت. به‌طور مثال، در اوایل سده ۱۶۰۰ میلادی با امپراتوری پرتغال وارد جنگ شد. به یاد داشته باشید که همه این اتفاقات تنها برای یک شرکت تجاری بود.
طی گسترش مستعمرات این شرکت، مناطق جدیدی کشف شدند. در واقع این شرکت در شکل‌گیری نقشه جغرافیایی امروزی نقش زیادی داشت. این شرکت به‌مدت دو قرن در جهان تأثیرگذار بودند. هند شرقی هلند شرکتی بود که از یک شرکت وابسته کوچک به یک امپراطوری ظالمانه تبدیل شد.
پرسودترین تجارت
گُل، به‌خصوص گل لاله، پرسودترین کالای شرکت هند شرقی هلند بود. داستان این سود بالا به یک رسوایی برمی‌گردد. گل لاله اولین بار از ترکیه به اروپا آورده شد و در سال ۱۵۵۴ میلادی به هلند رسید. این گل که به‌عنوان یک گیاه خارجی درنظر گرفته شده بود، به‌سرعت محبوبیت زیادی را کسب کرد و تبدیل به نماد ثروتمند بودن شد؛ به طوری که کاشتن گل لاله در باغچه خانه‌های گران‌قیمت به یک رسم تبدیل شده بود. علاوه بر این، گل دادن گل لاله بین ۷ تا ۱۲ ماه زمان می‌برد و تنها یک هفته ماندگاری دارد.
این کمیابی و نماد ثروتمندی گل لاله موجب شکل‌گیری اولین حباب مالی در تاریخ شد. از آنجا که هلندی‌ها پیشرو و بازیگر اصلی اقتصاد در دنیا بودند، بازاری را ابداع کردند که در آن امکان خریدوفروش گل لاله در ایام مختلف سال وجود داشت؛ حتی زمانی که گل‌ها شکوفه نداده بودند. قیمت‌ها بر اساس معاملات شکل می‌گرفت. معاملات هم توسط امضای قراردادهایی انجام می‌شد که طبق پیش‌بینی قیمت‌های آینده نوشته شده بودند. انجام این کار در واقع اولین نوع از معاملاتی بود که هم‌اکنون آن را با عنوان بازار بورس کالا می‌شناسیم.
حباب گل لاله
رفته رفته بازار خریدوفروش گل لاله پیچیده شد و گل‌ها بر اساس میزان کمیابی، قیمت‌گذاری می‌شدند. همانند بسیاری از بازارها، این بازار هم از کنترل خارج شد. قیمت گل لاله توسط دلالان افزایش یافت تا بعدها بتوانند با فروش آن سود خوبی کسب کنند. درست شبیه حباب‌های مالی مدرن مانند حباب مسکن که دلالان نقش مهمی در افزایش قیمت آن دارند.
بسیاری از بازرگانان تمامی دارایی‌های خود را به هدف کسب سود بسیار بالا فروختند و تعداد اندکی پیاز گل لاله خریدند. در دهه ۱۶۳۰ میلادی، هر فرد به‌طور متوسط کمتر از ۴۰ سال عمر می‌کرد و شاید می‌توانست مقدار اندکی پول جمع‌آوری کند؛ در حالی که تجار گل لاله ماهانه معادل ۶۲ هزار دلار کسب درآمد داشتند. بنابراین به نظر می‌رسید که تجارت گل لاله راه سریعی برای ثروتمندشدن باشد که هرکس می‌توانست به آن برسد.
برای درک بهتر این موضوع لازم است بدانید که قیمت هر پیاز گل لاله بیش از ۱۰ برابر کل دستمزد سالانه یک صنعتگر در آن زمان بود.
در دوره حباب گل لاله، شرکت هند شرقی هلند یکی از اصلی‌ترین بازیگران این تجارت بود. بنابراین قیمت سهام این شرکت در بازار سرمایه به‌شدت افزایش پیدا کرد. در همین زمان حتی کشورهای انگلستان و فرانسه هم در بازار بورس انگلیس مشغول خریدوفروش گل لاله بودند. قیمت شرکت هند شرقی شتاب بسیار زیادی گرفت و تنها در یک ماه ارزش آن بیش از ۲۰ برابر شده و به عدد عجیب ۷/۹ تریلیون دلار رسید.
برای درک بهتر این عدد، فرض کنید که شرکت‌های گوگل، مایکروسافت و اپل را یکی کرده‌ایم. ۷/۹ تریلیون دلار معادل ۳ برابر جمع ارزش این سه شرکت غول‌پیکر است.
از بین رفتن حباب گل لاله
همانند تمامی حباب‌های اقتصادی، حباب گل لاله در اواخر سال ۱۶۳۶ میلادی ترکید. تعدادی از خریداران در شمال هلند از حضور در حراجی گل لاله صرف‌نظر کردند. این اتفاق باعث شد تا مردم در بازار دیگر حاضر نشوند تا قیمت بالاتری را برای پیاز گل لاله پرداخت کنند.
این اتفاق منجر به کاهش اندک قیمت پیاز گل لاله شد. با این کاهش قیمت، سرمایه‌گذاران دلسرد شدند و تصمیم به فروش گل‌های خود گرفتند. بنابراین قیمت‌ها دوباره کاهش یافت. با مشاهده بیشتر کاهش قیمت، مردم بیشتر اقدام به فروش گل‌های لاله خود کردند. تنها در عرض چند هفته، قیمت هر پیاز گل لاله به یک‌صدم قیمت قبلی خود کاهش یافت. این روند آنقدر ادامه پیدا کرد تا بازار به شکل فاجعه‌آمیزی از رونق افتاد.
ترکیدن حباب گل لاله منجر به شکل‌گیری یک وحشت تمام‌عیار و شکست اقتصادی در هلند شد. دولت هلند بعدها تغییراتی در سیستم مالی خود ایجاد کرد تا مانع رخ دادن اتفاقات مشابه آن شود.
افول
حال سؤال این است که با از بین رفتن حباب گل لاله چه بلایی بر سر شرکت هند شرقی هلند افتاد؟
این شرکت تا اواسط سده ۱۷۰۰ میلادی قدرت زیاد خود را حفظ کرد. اما به دلیل مدیریت نادرست و جنگ بین انگلستان و هلند، این شرکت در سال ۱۷۹۹ میلادی توسط دولت هلند منحل شد و دارایی‌ها و مستعمرات این شرکت به دولت تعلق گرفت.
سخن پایانی
با اینکه علم و تکنولوژی در طی سالیان تغییرات زیادی می‌کنند؛ اما ذات انسان همیشه یکسان باقی می‌ماند. داستان حباب گل لاله نشانه حرص و منفعت‌طلبی انسان‌هاست. همانند بسیاری از اتفاقاتی که در طول تاریخ رخ داده‌اند، مهم این است که ارزش واقعی و اساسی را درنظر گرفت؛ نه ارزشی که مردم فکر می‌کنند.
اندازه و ارزش شرکت هند شرقی هلند در دنیای امروزی بی‌مانند است. این شرکت در درون خود یک دولت قدرتمند را جای داده بود. اگرچه داستان این شرکت هشداری درباره ارتباط نزدیک صنعت و دولت است؛ اما تأثیر آن بر کشف سرزمین‌های جدید، شکل‌گیری جغرافیای امروزی و اقتصاد و بازارهای مالی در دنیا بر کسی پوشیده نیست.
