معمولا استارتاپهای فینتکی با سرمایهگذاری بانکها وارد بازار میشوند. اما تومن استارتاپی است که بدون سرمایهگذاری بانکها وارد بازار شده است و در طی ۷ ماه گذشته بخش قابل توجهی از پرداخت موبایلی خرد تاکسیها را به صورت آنلاین در دست گرفته است.
فینتک با حضور بانکهای قدرتمند بازار بسیار سختی است. معمولا بانکها با سرمایهگذاریهای سنگین خود اقدام ورود به این بازار میکنند. استارتاپهای کمی وجود دارند که بدون حمایت بانکها جسارت ورود به بازار فینتک را داشته باشند. تومن یکی از این استاراپها است. درست است که بانکها ارتباطات و سرمایه زیادی در دست دارند اما چابکی و خودباوری تیم استارتاپی خریدنی نیست و بیشتر وابسته به تجربیات و موسسان آن استارتاپ است. با نگاهی به هسته ابتدایی تیم تومن دلیل این جسارت آشکار میشود.
تیمی با تجربه المپیادی و فارغالتحصیل دانشگاه شریف و تهران با میانگین سنی ۲۷ سال
نقطه قوت اصلی هر استارتاپی هسته ابتدایی آن است. تجربههای موفق و بخصوص تجربههای شکست است که باعث ایجاد استارتاپهای موفق میشود. تیم اولیه مدیران استارتاپ تومن ۶ نفر است. نکته جالب توجه تجربه، استعداد، و میانگین سنی تقریبا ۲۷ ساله افراد این استارتاپ است که گرد هم آمدهاند تا هسته اصلی تیم تومن را تشکیل دهند.
زمانی که به رزومه مدیران ابتدایی این تیم نگاهی بیاندازیم متوجه میشویم که اکثر آنها فارغالتحصیل دانشگاه شریف، تهران و از نخبگان جامعه ایرانی هستند:
سید هادی علوی، ۳۱ سال:
مدیر عامل تومن و دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف در مقطع لیسانس و فوق لیسانس است. او بنیان گذار و مدیرعامل شرکت الکام توسعه آماد (گردش مالی سالیانه ۸ میلیاد تومان) و شرکت پخش آوند (ارزشگذاری ۶ ماهه اول ۲ میلیارد تومان) است.
احمد ابراهیمی، ۲۷ سال:
مدیر محصول تومن و دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف در مقطع لیسانس و فوق لیسانس است. احمد نیز با اینکه بسیار جوان است، مدیر پروژه بامیلو و مدیر محصول شرکت نوآوران سرآمد شریف بوده است.
احمدرضا آرمانی، ۲۶ سال:
مدیر بازاریابی تومن و دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف در مقطع لیسانس و فوق لیسانس است. او هم بنیانگذار استارتاپ فودپیک، مدیر کمپین سروش سیما، مشاور کسب و کار موسسه آریانا و مدیر کمپین تپسل بوده است.
فرنود مسعوی، ۲۴ سال:
مدیر فنی تومن و دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف در مقطع لیسانس است. فرنود در کارنامه خود مدال برنز و طلا المپیاد کامپیوتر را دارد. به علاوه او بنیانگذار استارتاپ هبه، مدیر تیم هوش و برنامهنویس ارشد بک اند شرکت لیان و مدیر آموزش تیم المپیاد کامپیوتر دبیرستان علامهحلی بوده است.
رضا رنجکش، ۲۶ سال:
رضا مهندس ارشد نرم افزار تومن است. او نیز دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران است. او مهندس ارشد نرم افزار شرکت لیان و عضو ارشد تیم فنی برگزاری المپیاد جهانی کامپیوتر بوده است.
امین شیخی، ۲۷ سال:
امین مدیر طراحی تومن و دانش آموخته دانشگاه تهران در مقطع لیسانس است. امین نیز سابقه طراحی تبلیغات دیجیتال، رابط و تجربه کاربری را برای بسیاری از شرکتها در رزومه کاری خود دارد.
تیمی که در پروژههای مختلفی تجربه همکاری با یکدیگر را داشتهاند
اکثر همموسسان تومن تجربه کار قبلی با یکدیگر را داشتهاند و قبل از شروع استارتاپ تومن در چند پروژه با یکدیگر همکاری کرده بودند. سید هادی علوی مدیر عامل این مجموعه نقش اصلی رهبری و گردآوری تمام موسسان را بر عهده داشته است. در حین مصاحبه با فرنود مسعوی و احمدرضا آرمانی هر دو به نقش کلیدی سید هادی علوی و شخصیت تاثیر گذار او اشاره داشتند. به گفته آنها هادی میتواند هر کسی را قانع کند که با او در یک کار تیمی همکاری داشته باشد. فرنود مسعوی در صحبتهایش اشاره میکند که خودش چندین بار با رضا رنجکش صحبت کرده بود که به تیم اضافه شود اما این اتفاق زمانی افتاد که هادی با رضا صحبت کرد. فرنود اضافه میکند که رضا یک روز به دفتر ما آمد و با هادی شروع به صحبت کردن کرد، وسط صحبت هایشان بودند که به هادی گفت “هادی! من دیگه نمیتونم ببینمت ، میشه لامپ ها رو روشن کنیم؟” و آخر آن جلسه رضا به تیم اضافه شد.
کارهای اولیه تحقیقی در عید سال ۱۳۹۷ شروع شد
همموسسان تومن کارهای اولیه مطالعه بازار، توسعه کسب و کار و ورود به حوزه فینتک را در عید سال ۱۳۹۷ شروع کردند. آنها در انتها تصمیم به ورود به بازار پرداخت موبایلی با محوریت پرداخت خرد گرفتند. راه حلی انتخابی آنها نیز با بررسی تکنولوژیهای بلوتوث، NFC و QR Code، در انتها به پیاده سازی QR Code در کیف پول تومن انجامید. زیرا بستر لازم برای پیادهسازی تکنولوژیهای دیگر در ایران وجود نداشت و بهترین و در دسترسترین راه حل QR Code بود.
انتخاب پرداخت هزینه تاکسی به عنوان نقطه ورود به بازار و انتشار اپ تومن در مرداد ۱۳۹۷
با مطالعات انجام گرفته پرداخت هزینه تاکسی بهترین راه ورود به بازار بود. توسعه فنی اپلیکیشن تومن نیز در خرداد سال ۱۳۹۷ شروع شد. در مرداد ماه سال ۱۳۹۷ تومن محصول اولیه خود برای پرداخت کرایه تاکسی و در همان ماه بخشی از محصول خدمات ارزش افزوده خود (شارژ، قبوض، اینترنت و…) را منتشر کرد. با وجود رقبای بانکی در حوزه پرداخت کرایه تاکسی و خدمات ارزش افزوده، تومن به اندازهای خوب عمل کرد که در کمتر از سه ماه به هزار پرداخت روزانه رسید.
مشکل و فرصت بازار: پرداخت موبایلی خرد
پول خرد و پول نقد همیشه جز مشکلاتی بوده است که مردم با آن دست و پنجه نرم میکنند. درست است که پرداخت دیجیتال تا حد مناسبی در کشور پیادهسازی شده است و پول نقد آنچنان در گردش نیست. اما پول خرد در بازار کم است و پرداختهای خرد همیشه با مشکل مواجه بوده است. از طرف دیگر هزینه تراکنش پرداختهای خرد بسیار زیاد است و بار سنگینی را به شبکه پراخت کشور وارد میکند. از این رو نیاز به شبکه پرداخت دیگری برای پرداختهای خرد نیاز است. به علاوه این موضوع به پیادهسازی شهر هوشمند نیز کمک میکند.
از سوی دیگر با توجه به ضریب نفوذ بالای تلفن هوشمند در کشور و ۶۰ میلیون مشترک اینترنت پرسرعت موبایل راه حل پیاده سازی کیف پول دیجیتال حرکتی منطقی است. پرداخت خرد و کیف پول دیجیتال دو عامل اصلی اولیه شکلگیری استارتاپ تومن است. یکی از موارد اصلی که نیاز به راه حل جدیدی برای پرداخت خرد در آن احساس میشود نیز پرداخت کرایه تاکسی است. تومن با در نظر گرفتن این موارد نقطه اولیه ورود به بازار فینتک را پرداخت کرایه تاکسیها انتخاب کرد. زیرا پول خرد در کشور کم است و همیشه مسافر و راننده تاکسی بر سر این مسئله مشکل دارند.
قبل از ورود کیف پول دیجیتال شرکتها سعی در حل مشکل با دستگاه پوز کرده بودند که این تلاشها اکثرا ناموفق بود.
البته پیش از تومن بازیگران دیگری نیز وارد حوزه پرداخت کرایه تاکسیها شده بودند. اما با گذشت چند سال هیچ یک از آنها نتوانسته بودند به خوبی نیاز بازار را تامین کنند. یکی از مشکلات اصلی آنها که باعث نارضایتی تاکسیها شده بود بحث تسویه به موقع پرداختها بود. تسویه حساب با تاکسیها معمولا دیر انجام میشد و این موضوع باعث نارضایتی میشد.
به علاوه حوزه پرداخت کرایه تاکسی در ابتدا به صورت انحصاری واگذار به یک شرکت و کمتر استارتاپی جسارت ورود به آن را داشت.
راه حل تومن
با حضور بانکها و شرکتهای ارائه دهنده خدمات پرداخت(PSP) ورود به بازار فینتک ایران بسیار سخت است و معمولا شرکتها حوزه پرداخت وابسته بانکها هستند. البته ممکن است که بانکها و شرکتهای وابسته آنها پول و قدرت زیادی داشته باشند اما نقطه ضعف بزرگی نیز دارند و آن چابکی و سرعت است که استارتاپها از آن بهرهمند هستند. تیم تومن نیز با توجه به همین موضوع و استفاده از چابکی خود و موارد ذکر شده بالا، با تحلیل بازار و شناسایی نقاط ضعف بازیگر پیشین به این بازار ورود کرد.
الهام گیری از بازار شرق
از طرف دیگر تیم توسعه بازار تومن با بررسی تجربههای بازار پرداخت دیگر کشورهای خارجی بهترین راه حل برای بازار ایران را از روی کشورهای دیگر بدست آورد. در کشورهای هند (قبل از UPI) و اندونزی، جمعیت زیاد، دسترسی به خدمات بانکی و ابزارهای پرداخت کم بود. در نتیجه کیف پول دیجیتال به عنوان محل ذخیره پول و بستری برای انجام تراکنش شکل گرفت. استارپهایی مانند Paytm، Gopay وDimo از این دست هستند.
الهام گیری از بازار غرب
در کشورهای غربی مانند آمریکا و اروپا، خدمات بانکی و ابزارهای پذیرش پرداخت الکترونیکی نفوذ بالا داشت و خدمات در شبکه پرداخت بانکی گسترده و منعطف بود. در نتیجه کیف پول دیجیتال به عنوان بستر انجام تراکنش به وسیله کارتهای بانکی شکل گرفت. استارتاپهایی مانند Google Pay، Apple Pay و Zapper از این دست هستند.
بازار ایران و راه حل پیشنهادی
در بازار ایران ما شاهد نفوذ بالای خدمات بانکی، ابزار پذیرش پرداختها(POS)، ابزار پرداخت الکترونیک(کارتها) هستیم. اما در حوزه پرداخت و مخصوصا در حوزه پرداخت خرد، خدمات محدود و کم تنوع است. به دلیل هزینه سربار پرداختهای خرد پیش بینی میشود که نظام کارمزدی شبکه بانکی تغییر کند و پردازش تراکنشهای خرد از این شبکه خارج شود.
راه حل روشی است که چین از ترکیب دو رویکرد غالب به پرداختهای موبایلی در دنیا پیش گرفت. با توجه به بازار چین و محدودیتهای روشهای دیگر و شکست راه حل دستگاه پوز در تاکسیهای برخی شهرها و فرودگاهها،QRCode به عنوان در دسترسترین راه حل پرداخت موبایلی انتخاب شد.
رقابت با رقبای سرسخت بانکی
در زمان شروع فعالیت تومن رقبای دیگری در بازار فعالیت داشتند که برخی از آنها ارتباط نزدیک با تاکسیرانی تهران و برخی دیگر پشتوانه بانکی داشتند. اما این موارد باعث شد تیم تومن سرسختتر برای ورود به بازار بجنگد. در آن زمان این رقبا شامل پرداختم، رسید، فونپی بودند. فونپی که ارتباط نزدیکی با تاکسیرانی داشت، بازار تهران را به مدت بیش از یک سال به صورت انحصاری در اختیار داشت. نکته جالب توجه حضور استارتاپهای پرداختم و رسید قبل از فونپی است. پس از ورود فونپی این استارتاپها مجبور به جمعآوری تبلیغات خود در تاکسیهای تهران شدند.
در را ببندند از دیوار وارد میشویم
در زمان ورود تومن به بازار در مرداد ۱۳۹۷، تاکسیرانی تهران میخواست سیستم یکپارچهای برای استارتاپهای پرداخت کرایه تاکسی راهاندازی کند که همگی از یک QRCode استفاده کنند. به همین دلیل از ورود دیگر بازیگران به جز فونپی به پایانههای تاکسیها برای نصب تبلیغ جلوگیری میکرد. اما این ماجرا از ورود تومن به بازار جلوگیری نکرد و این تیم در پمپ های گاز، تومن را به تاکسیها معرفی میکرد و تبلیغات خود را درون تاکسیها میگذاشت.
تسویه حساب با رانندههای تاکسی پاشنه آشیل بازار
دلیل تاکسیرانی تهران در جلوگیری از نصب تبلیغ دیگر بازیگران زیاد شدن تبلیغات در تاکسیها بود. تاکسیها از پرداخت دیر ناراضی بودند در نتیجه تبلیغات تومن را برای پرداختهای سریعتر قبول میکردند. نکته اصلی سیستم تسویه حساب تومن بود که سریعتر از دیگر رقبا کار میکرد و تاکسیها را راضی نگه میداشت.
در ابتدای کار تومن در حین ورود به بازار تهران که بسیار سخت بود همزمان به شهرهای مشهد، تبریز، رشت، شیراز، اصفهان، کرمان و تبریز نیز ورود کرد. در مشهد مزایدهای برگزار شد و تاپ (تجارت الکترونیک پارسیان) که بانکی بود مزایده را برد. در شهرهای دیگر به غیر از شیراز و کرمان اوضاع همانند تهران (سیستم یکپارچه QRCode) بود. نکته قابل توجه این است که سیستم یکپارچه QRCode در هیچ از شهرها هنوز به نتیجه نرسیده است.
انحصارشکن پرداخت الکترونیک کرایه تاکسی تهران
اکثرا تومن را به عنوان انحصارشکن پرداخت الکترونیک تاکسی می شناسند، زیر بعد از مدت زیادی مشکلات بالاخره در انتها در مهر ماه سال ۱۳۹۷، تومن به همراه پنج شرکت دیگر موفق به عقد تفاهم نامهای با تاکسیرانی تهران شد تا بتواند به صورت رسمی و راحتتر با تاکسیها کار کند و در پایانهها حضور داشته باشد. بقیه شهرها به غیر از مشهد نیز کم کم به این سمت در حال حرکت هستند.
رقبای تومن همانند پرداختم در ماه شهریور از بازار خارج شدند و رسید نیز بخش پرداخت هزینه تاکسی خود را منحل کرد.. پیگیر پرداخت تاکسیرانی مشهد را در دست دارد. احتمالا خود اپلیکیشن تاپ جایگزین پیگیر شود. فونپی نیز رقیب دیگری است که از سرمایهگذاریهای ویسی برکت است.
ارزش ایجاد شده: امکان تسویه حساب آنی با رانندهها برای اولین بار در ایران
یکی از مهمترین ارزشهایی که تومن برای تاکسیها به وجود آورده است سیستم تسویه حساب آن است. رانندههای تاکسی معمولا از این موضوع که استارتاپها اساماس پرداخت را میفرستند و پرداخت بعدا انجام میشود ناراضی بودند که تومن این مشکل را برای آنها حل کرد. به علاوه تومن به این موضوع بسنده نکرد و سیستم تسویه حساب آنی خود را نیز راه اندازی کرد تا رضایت هرچه بیشتر رانندهها را داشته باشد. با این روش هر لحظه که راننده بخواهد میتواند پول خود را از کیف پول دیجیتال تومن به حساب بانکی خود (با کارمزد بانکی ۵۰۰ تومان) منتقل کند. چالش تسویه حساب آنی هم در تسویه حساب با ارائه دهندگان خدمات پرداخت(PSP) است، زیرا آنها در انتهای روز پول را به حساب استارتاپها واریز میکنند و تسویه حساب استارتاپها با رانندهها صبح روز بعد اتفاق میافتد.
به علاوه تومن برای تکمیل خدمات خود، خدمات ارزش افزوده را نیز به اپ خود اضافه کرده است. این خدمات شامل خرید شارژ و در ماه آینده اینترنت و پرداخت قبوض است.
مدل کسب و کار تومن
بیزینس مدل تومن از روی کارمزد خدماتی است که ارائه میدهد. این کارمزد هم میتواند از طرف کاربر و هم از طرف تامین کننده (مانند PSP) باشد. تراکنشهای خرد برای ارائه دهندگان خدمات پرداخت(PSP) بسیار با ارزش است زیرا در هر تراکنش آنها کارمزد خواهند داشت لذا تعداد تراکنشهای بالا برای آنها سودآور است. البته بانکها چندان از این مسئله راضی نیستند چون این سربار هزینه برای بانک عامل(بانکی که پذیرنده در آن حساب دارد) است. زیرا آنها باید هزینه تراکنشها را به PSPها پرداخت کنند.
کار سختی که تومن و استارتاپهای این حوزه در پیش دارند تغییر روند گرفتن کارمزد از کاربران است. البته گرفتن این کارمزد میتواند ترکیبی از کاربر و PSP باشد.
در حال حاضر تومن سهمی از تراکنشها را برنمیدارد. ولی پیش بینی این سهم در حدود ۲٪ تا ۳٪ از ارزش هر تراکنش است.
بازار پرداخت خرد چقدر است؟
بر اساس تخمینهای استارتاپ تومان بازار پرداختهای خرد در بخشهای مختلف حدودا به شرح زیر است:
- بازار پرداخت خرد در تاکسیها در تهران و هفت کلان شهر دیگر سالیانه حدودا ۶ هزار میلیارد تومان است.
- بازار تاکسیهای اینترنتی در تهران و هفت کلان شهر دیگر سالیانه در حدود ۸ هزار میلیارد تومان است که تقریبا ۷۰٪ بازار آن آنلاین شده است.
- بازار پیک موتوری اینترنتی در تقریبا ۴ هزار میلیارد تومان در سال است.
- بازار خرد فروشگاهی (زیر ۲۵ هزار تومان) بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در سال است.
- بازار خرید شارژ موبایل نیز چیزی در حدود ۱۶ هزار میلیارد تومان در سال است. که سهم بزرگی از آن در USSD اتفاق میافتد.
- بازار پرداخت فرد به فرد (P2P) را به سختی میتوان تخمین زد. اما روزانه در حدود ۲ تا ۳ میلیون کارت به کارت در کشور انجام میشود. با فرض متوسط ۲۰ هزار تومانی ارزش هر کارت به کارت، بازار این بخش به ۱۵هزار میلیارد تومان در سال میرسد. البته هیچ آمار دقیقی از میانگین هر کارت به کارت در دسترس نیست.
- بازار درگاه اینترنتی را نمیتوان سقفی برایش در نظر گرفت.
تنها ۲٪ از پرداخت کرایه تاکسی به صورت آنلاین انجام میشود
بر اساس دادههای تومن، در تهران روزانه دو تا سه میلیون سفر با تاکسی انجام میشود که تنها ۲٪ از پرداخت کرایه تاکسیها (۵۰ هزار سفر) آنلاین انجام میشود. لازم به ذکر است که مشهد نیز ۱ میلیون سفر روزانه را دارد.
چشم انداز توسعه بازار تومن
بازار تومن را میتوان به سه دسته پرداخت خرد، پرداخت فروشگاهی و خدمات کسب و کار به کسب و کار(B2B) تقسیم کرد. که به ترتیب در طول زمان تومن آنها را پیاده سازی میکند.
پرداخت خرد:
در حال حاضر دسته اول یعنی پرداخت خرد راه اندازی شده است. تومن در این بخش تمرکز خود را بر روی پرداخت الکترونیکی در حمل و نقل میگذارد زیرا راه حل مناسبی برای پرداخت خرد الکترونیکی تا به حال ارائه نشده است.
خدمات ارزش افزوده که در بخشهای پیشین نیز به آن اشاره شد خدمتی دیگر در بخش خدمات خرد است. انتظار میرود بتوان بازار را از پرداخت با USSD به اپها انتقال داد و کاربر جذب کرد.
پرداخت فرد به فرد (P2P) برای انتقال وجوه بین افراد نیز بخش دیگری از این خدمات است. با توجه به کارمزد انتقال کارت به کارت، فرصت مناسبی برای ورود به این خدمت فراهم است.
پرداخت فروشگاهی:
پلتفرم باز فروشگاهی راهکاری است که تومن برای فروشگاهها خواهد آورد. با توجه به حجم بسیار بالای بازار پرداخت فروشگاهی، تومن با ارایه پلتفرم باز پذیرنده امکان ورود کیف پولهای دیجیتال متعدد جهت همکاری و توسعه بازار را فراهم خواهد کرد. در این بخش سوپرمارکت ها، نانوایی ها و سایر فروشگاه ها با تعداد بالای تراکنش هدف ابتدایی تومن خواهند بود.
خدمات کسب و کار به کسب و کار(B2B)
در این بخش تومن درگاه درون برنامهای خود را راهاندازی خواهد کرد تا بتواند به اپها خدمات دهد. خدمات تسویه به پلتفرمهای آنلاین نیز یکی از خدمات کسب و کار به کسب و کار تومن خواهد بود. این حوزه فینتک در ایران بسیار جای کار دارد.
به علاوه تومن در نظر دارد در قدمهای بعدی اعتبار در سمت کاربرها پیادهسازی و سیستم اعتباری راه اندازی کند. که این مزیت رقابتی با رقبای بزرگ خواهد بود زیرا پیادهسازی سیستم اعتباری با تعداد کاربر بالای آنها کاری بسیار سخت خواهد بود. به علاوه به دلیل تعداد بالای تراکنشهای خرد این سیستم راحتتر میتواند کاربران را اعتبار سنجی کند.
رشد ۶ ماه گذشته تومن: ۳۰٪ از رانندههای تاکسی تهران عضو تومن هستند
تومن در حال حاضر روزانه ۲۰ هزار تراکنش دارد. از لحاظ تعداد رانندههای تاکسی در تهران تقریبا ۳۰٪ بازار را در اختیار دارد. در تهران ۷۰ هزار راننده فعال روزانه تاکسی وجود دارد که بیش از ۲۰ هزار نفر از آنها در پلتفرم تومن عضو هستند. تومن پیش بینی میکند که تا انتهای بهار سال آینده ۵۰٪ رانندههای تهران را عضو پلتفرم خود بکند. این استارتاپ در حال حاضر ۱۵۰ هزار کاربر دارد.
در تصور زیر میتوانید نمودار رشد ماه به ماه بر حسب تعداد تراکنشهای(سفرها) تومن را ببینید:
در تصور زیر نیز میتوانید نمودار رشد (نسبت به ماه مرداد) برحسب تعداد تراکنشهای(سفرها) تومن را ببینید:
جدول زیر عملکرد تومن را نسبت به بقیه رقبا از زمان شروع کار آنها بر اساس معیارهای مختلف نشان میدهد:
چالشهای پیش رو
همانند هر بازار نوظهور دیگری استارتاپهای این حوزه چالشهای بسیاری را در پیش دارند. اگر بخواهیم به طوری خلاصه این چالشها را بر شماریم میتوانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- چالش با نهادهای حاکمیتی و رگولاتوری
- بزرگ کردن (اسکیل آپ) تیمها
- ذهنیت یکسان مردم نسبت به استارتاپهای فینتکی که همه آنها یک کار را انجام میدهند
- هزینه بالای جذب کاربر در استارتاپهای فینتکی به دلیل تبلیغات فراوان این حوزه در سالهای اخیر