آیا برای انجام ندادن کارهایی که باید آن‌ها را انجام می‌دادیم، احساس عذاب‌وجدان می‌کنیم؟
ممکن است برای شما هم پیش آمده باشد که به خودتان قول داده‌اید به تعطیلات بروید؛ اما زمانی که در تعطیلات بودید به هزاران کاری که باید انجام می‌دادید فکر می‌کردید. احتمالاً در این لحظات احساس گناه می‌کنید که آیا به‌اندازه‌ای کار کردید که شایسته استراحت طولانی‌مدت باشید؟
حتی گاهی اوقات ممکن است احساس گناه باعث شود به خاطر استراحت و تفریحی که دارید می‌کنید، به دیگران توضیح دهید یا از آن‌ها عذرخواهی کنید. شاید غیرمنطقی به نظر برسد. اما افرادی هستند که با این فشار آزاردهنده درگیرند. آن‌ها احساس گناه می‌کنند از اینکه به اندازه کافی کار نمی‌کنند یا به چیزهایی که برای‌شان مهم است، نمی‌رسند.
به همین دلیل است که ما در این مقاله می‌خواهیم یک بازنگری به این احساس گناه داشته باشیم؛ نوعی احساس که اگرچه کار اشتباهی انجام نداده‌اید، اما در شما ایجاد می‌شود. در چنین شرایطی باید چه کار انجام داد؟ آیا باید از شر احساس گناه خلاص شد یا احساس گناه می‌تواند سازنده باشد؟
حس عذاب‌وجدان را کنار بذارید
برای خیلی از افراد تقریباً به‌صورت روزانه احساس گناه به اشکال بسیار متفاوتی ظاهر می‌شود. یک حس خود تنبیهی و آزاردهنده که می‌تواند در هر شکلی در افراد به‌وجود آید؛ مثلاً آیا من خیلی کار می‌کنم؟ یا به اندازه کافی کار نمی‌کنم؟ آیا من به اندازه کافی کارهایی در خصوص ارائه سهام جدید، تغییرات آب‌وهوایی یا جنگ اوکراین انجام می‌دهم؟ آیا اخیراً با بهترین دوستم صحبت کرده‌ام؟ در چنین لحظاتی ما احساس می‌کنیم به اندازه‌ای که باید پدر و مادر، شهروند، دوست و… خوبی نیستیم.
احساس گناه درست شبیه به پوشیدن ژاکتی است که با سنگ پر شده است. احساس گناه به شکلی از شرم با داستان‌هایی که ما از خودمان می‌گوییم همراه می‌شود؛ مثل اینکه بگوییم ما آنقدر که باید و شاید کارها را انجام نمی‌دهیم یا بیشتر از آنچه استحقاقش را داشته باشیم به ما داده شده است.
ارتباط بین گناه و انتظارات
احساس گناه با انتظارات نابه‌جایی که ما از خودمان داریم در پیوند است. ما درباره آنچه که باید در طول روز، هفته یا حتی تعطیلات تابستان انجام دهیم، بیش از اندازه خوش‌بین هستیم. بخشی از این مشکلات از فرهنگ لیست کردن کارها (To-Do list) ناشی می‌شود. اگر می‌خواهید بدانید که آیا انتظار واقع‌بینانه‌ای از خودتان دارید، این دو سؤال را از خودتان بپرسید:
- آیا فکر می‌کنید نمی‌توانید همه کارهایی که لیست کرده‌اید را انجام دهید؟
- حتی اگر سخت‌تر و طولانی‌تر کار کنید، آیا شما فکر می‌کنید می‌توانید تمام کارهایی که برای روزهای هفته‌تان لیست کرده‌اید را انجام دهید؟
تعجبی ندارد که ما دائماً در خصوص کارهایی که انجام نداده‌ایم، مضطرب می‌شویم و فرهنگ لیست کردن کارها (To-Do list) این احساس گناه را در ما ایجاد می‌کند.
لیست کارهایی را که نباید انجام دهید، تهیه کنید
ویتی جانسون (Whitney Johnson)، نویسنده کتاب خودتان را دگرگون کنید (Disrupt Yourself)، اندازه بهینه تعداد کارهایی را که باید در لیست‌تان قرار دهید، پیشنهاد می‌کند. رسیدن به لیست بهینه از کارهایمان یک تغییر چالش‌برانگیز و مشکل است؛ چون ما یاد نگرفته‌ایم که چگونه لیست کارهایمان را کم کنیم و فقط یاد گرفته‌ایم که کارها و وظایف را به لیست کارهایمان اضافه کنیم.
خوب ممکن است سؤال بپرسید که در چنین موقعیتی چه کار باید انجام دهیم؟
یکی از کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است: لیست همه کارهایی را که نمی‌خواهید انجام دهید بنویسید. انجام این کار فرصتی را برای شما ایجاد می‌کند تا به این موضوعات فکر کنید: «چگونه زمانم را سپری کنم؟ وقتم را با چه کسانی بگذرانم؟ من می‌خواهم روی چه چیزهایی متمرکز شوم و از همه مهم‌تر روی چه چیزهایی نمی‌خواهم تمرکز کنم؟»
به‌عنوان مثال، فرض کنید لیست کارهایی که نباید در طول این ماه انجام دهید به شکل زیر است:
- بابت رفتنم به مسافرت از کسی عذرخواهی نمی‌کنم.
- تعطیلاتم را پر از کار و فعالیت نمی‌کنم.
- چون زمان دارم، پروژه دیگری را شروع نمی‌کنم.
- به این فکر نمی‌کنم که می‌توانم این کار کوچک را انجام دهم.
- به این دلیل که می‌خواهم کار نکردنم را جبران کنم، به کسی کمک یا لطف نمی‌کنم.
در واقع، تهیه لیست کارهایی که نباید انجام دهیم بر روی فشار دائمی انجام دادن کارها (به‌ویژه کارهایی که پیشرفت در کار و زندگی‌مان را نشان می‌دهد) تأکید می‌کند. این تکنیک (تهیه لیست کارهایی که نباید انجام دهیم) شبیه به اسلحه‌ای در مقابل احساس گناه عمل می‌کند و این امکان را به ما می‌دهد تا اولویت‌ها و محدودیت‌هایمان را در نظر بگیریم.
برای اینکه بتوانیم چرخه گناه را بشکنیم، لازم است انتظاراتمان را دوباره بازبینی کنیم، به ویژه آن دسته از انتظاراتی که بر ما تحمیل می‌شوند.
کدام احساس گناه را جدی بگیریم؟
والوریا بارتون (Valorie Burton)، نویسنده کتاب اجازه دهید گناه برود (Let Go of The Guilt)، چند استراتژی کاربردی برای تشخیص و تمیز احساس گناه واقعی از غیرواقعی ارائه می‌کند.
او بین اینکه ما یک کاری را اشتباه انجام داده‌ایم با احساسی که به ما می‌گوید شما کار اشتباهی کرده‌اید، تمایز قائل می‌شود. مسئله مهم این است که گناه واقعی و غیرواقعی به یک شکل خودش را در زندگی ما نشان می‌دهد. هر دو، حس مدیون بودن را در ما ایجاد می‌کند.
بنابراین، او پیشنهاد می‌کند قبل از آنکه گناه بخواهد روی تصمیم‌ها یا رفتارهایتان تأثیر بگذارد، از حس گناهی که در شما به وجود می‌آید، آگاه شوید. پرسیدن سؤال‌های زیر می‌تواند ما را نسبت به انتخاب‌هایمان آگاه‌تر کند.
- چرا من دارم این کارها را انجام می‌دهم؟
- آیا من واقعا کار اشتباهی انجام می‌دهم؟
- آیا این رفتار با ارزش‌های من همسو است؟
از منظر دیگر، حس گناه می‌تواند سازنده باشد. وقتی حس گناه در ما ایجاد می‌شود، یک پیام مهم را برای ما به همراه دارد. زمانی که رفتارها و انتخاب‌های ما با ارزش‌هایمان همسو نباشد، حس گناه می‌تواند ما را آگاه کند و راهنمایی برای ما باشد.
منبع:
The power of *not* doing things, By Rachel Botsman, 2022
