انتظار شما از کارمندانتان و توقع آن‌ها از خودشان می‌تواند تأثیر ویژه‌ای بر روی رفتار و نحوه عملکرد آن‌ها داشته باشد. دو پدیده روان‌شناختی با عنوان اثر پیگمالیون (Pygmalion Effect) و اثر گالاتئا (Galatea Effect) وجود دارند که تأثیر قدرت انتظار و توقع از افراد را نشان می‌دهند. معمولاً انتظاری که از افراد داریم، به‌صورت آگاهانه یا ناخودآگاه بر روی بهره‌وری و مشارکت آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این‌ها اصول اساسی و دو نظریه مهم مدیریتی هستند که بر اساس قدرت انتظارات تعریف شده‌اند.
ریشه‌های اولیه این دو پدیده چیست؟
اثر پیگمالیون و اثر گالاتئا در ابتدا به هنگام بررسی تأثیر انتظار و توقع معلمان از دانش‌آموزان دوره ابتدایی شناخته شدند. جی استرلینگ لیوینگستون (J. Sterling Livingston)، کارآفرین و مشاور مدیریت آمریکایی، در مجله کسب‌وکار هاروارد این‌گونه بیان کرده است:
دو اثر پیگمالیون و گالاتئا به‌عنوان پیش‌گویی‌های خودمحقق‌کننده (Self-fulfilling Prophecy) در مدارس، سازمان‌ها و اداره‌ها رایج هستند. برای مثال، اگر مدیری به این اعتقاد داشته باشد که فردی در سازمانش دارای پتانسیل و استعدادهای زیادی است، آن فرد مطمئناً عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد تا به سطح انتظار مدیر برسد. اما اگر آن شخص، کارمند اداره دیگری باشد که مدیرش توانایی‌های کارمندانش را کمتر درنظر می‌گیرد، عملکرد آن فرد کاهش می‌یابد.
به‌عبارت دیگر، اگر انتظار مثبتی از فرد مقابل داشته باشید، بهره‌وری و عملکرد آن شخص افزایش پیدا می‌کند که به آن «اثر پیگمالیون» می‌گویند. اما اگر این انتظار در جهت منفی پیش برود، عملکرد آن فرد کاهش می‌یابد که به‌عنوان اثر گلم (Golem Effect) شناخته می‌شود.
در اساطیر یونانی گفته شده که این اثر نام خود را از پیگمالیون، مجسمه‌ساز قبرسی، گرفته است. او مجسمه بسیار زیبایی ساخت و عاشق آن مجسمه شد. به همین دلیل از خداوند درخواست کرد که به این مجسمه روح و زندگی ببخشد. گالاتئا نیز نام آن مجسمه اسطوره‌ای است که پیگمالیون عاشقش شده بود.
اثر گالاتئا
اثر گالاتئا پدیده‌ای است که به نظرات مردم درباره توانایی‌ها و ارزش‌های خودشان اشاره دارد. این یک پدیده خودکار است که به انگیزه فرد، توقع از خود و ارز‌ش‌هایش بستگی دارد. برای مثال، اگر یک کارمند باور داشته باشد که می‌تواند در زمینه‌ای خوب عمل کند، این احتمال نیز وجود دارد که کارش را خیلی خوب انجام دهد. اگر از جانب رئیس یا مدیر خود نیز تشویق شود، اعتمادبه‌نفسش افزایش پیدا می‌کند و با عملکرد خوبش همه را شگفت‌زده خواهد کرد. مدیری که می‌تواند به کارمندانش کمک کند تا به خودشان باور پیدا کنند، از یک ابزار قدرتمند برای بهبود عملکرد تیم استفاده کرده است.
اثر پیگمالیون
اثر پیگمالیون یا رزنتال (Rosenthal) پدیده‌ای است که افراد نسبت به سطح انتظارات دیگران، واکنش نشان می‌دهند. در حقیقت، هر چه سطح انتظار از دانشجو، کارمند یا کودکتان بیشتر و در جهت مثبتی باشد، عملکرد آن‌ها نیز بهتر خواهد بود. این همان مفهوم پیش‌گویی خودمحقق‌کننده است. به این معنی که بعد از اعلام یا ابراز یک پیش‌گویی، شرایطی فراهم می‌شود که همان پیش‌گویی به حقیقت می‌پیوندد. این اثر بیان می‌کند که اگر رهبر، سطح انتظار خود از اعضای تیمش را بالاتر ببرد و به آن‌ها باور داشته باشد، می‌تواند به آن‌ها انگیزه بدهد تا عملکرد بهتری داشته باشند.
طبق پژوهش‌های صورت گرفته، دانش‌آموزانی که از آن‌ها انتظار بالاتری می‌رفت، عملکرد بهتری داشتند و تلاش بیشتری کردند تا به آن سطح از انتظار برسند. اما در مقابل، دانش‌آموزانی که از آن‌ها انتظار مثبت و خوبی نمی‌رفت، عملکرد بدی از خود نشان دادند؛ چرا که آن دانش‌آموزان نیز باور به خود را از دست داده بودند.
می‌توان اثر پیگمالیون را به‌صورت زیر خلاصه کرد:
- هر مدیر یا سرپرستی انتظارات خاصی از زیردستانش دارد.
- مدیران، سطح انتظار و باور خود را آگاهانه یا ناخودآگاه به زیردستانشان منتقل می‌کنند.
- زیردستان، این پیام را دریافت می‌کنند و از سطح توقع مدیرانشان نسبت به خود آگاه می‌شوند.
- آن‌ها تلاش می‌کنند تا عملکرد خود را به سطح انتظار و توقع مدیرانشان برسانند.
نحوه رفتار مدیران با زیردستانشان بر روی عملکرد آن‌ها تأثیر می‌گذارد. اگر به آن‌ها بازخورد منفی منتقل شود، عملکردشان ممکن است کاهش یابد. اثر مثبت پیگمالیون تأثیر بسیار گسترده‌ای بر روی کارمندان دارد. وقتی مدیران به توانایی‌های زیردستان خود ایمان داشته باشند، روحیه و اعتمادبه‌نفس آن‌ها افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه عملکردشان نیز بهتر می‌شود.
اثر پیگمالیون در مقابل اثر گالاتئا
این دو پدیده نقش مهمی در افزایش بهره‌وری و رشد شخصی هر فرد دارند. به‌طور کلی، بین دو اثر گالاتئا و اثر پیگمالیون، تفاوت‌های اساسی وجود دارد. گالاتئا درباره انتظارات یک فرد از خودش است؛ در حالی که اثر پیگمالیون به میزان انتظار و توقعی که دیگران از فرد دارند، اشاره می‌کند.
در اثر پیگمالیون، افراد برای برآورده کردن سطح انتظارات دیگران تلاش می‌کنند؛ چه انتظارات کلامی و چه غیرکلامی. اما در اثر گالاتئا، اشخاص برای رسیدن به ارزش یا معیاری که مدنظر خودشان است، فعالیت می‌کنند. به‌طور خلاصه، اثر گالاتئا بسیار قدرتمندتر از اثر پیگمالیون است. این دو پدیده علاوه بر اینکه در زندگی و بسیاری از زمینه‌های دیگر تأثیر دارند، در مباحث مدیریتی نیز بسیار پرکاربرد هستند. حال این سؤال پیش می‌آید که چگونه از این دو پدیده برای بهبود عملکرد کاری کارمندان خود استفاده کنیم؟
- فرصت‌هایی را به کارمندان بدهید تا وظایف و پروژه‌های چالش‌انگیزی را که باعث بهبود محیط کار می‌شوند، برعهده بگیرند.
- با افراد تیم به‌صورت جداگانه در ارتباط باشید و به آن‌ها آموزش دهید. هدف در این مرحله، تمرکز بر روی موفقیت‌ها و نقاط قوت آن‌هاست؛ نه اشاره به نقاط ضعف و شکست‌ها‌ی‌شان.
- از کارمندان باتجربه و موفق خود بخواهید تا نقش مشاور را برای دیگر کارمندان داشته باشند. این کار باعث می‌شود تا آن‌ها نیز آموخته‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و اعتمادبه‌نفسشان افزایش پیدا کند.
- تعامل‌های کلامی مکرر و بازخوردهای مثبت و رشد‌دهنده‌ای با کارمندانتان داشته باشید. به آن‌ها اطمینان دهید که توانایی انجام کارها را دارند.
- مطمئن شوید که سایر افراد در جایگاه‌های دیگر مدیریتی نیز بازخورد خوب و مؤثری به کارمندان شما می‌دهند.
ترجیحاً مردم باید به توانایی‌های خودشان باور داشته باشند (اثر گالاتئا)؛ اما اثر پیگمالیون نیز در نوع خود می‌تواند حامی خوبی برای ایجاد انگیزه در افراد باشد تا بهترین خود را نشان دهند. دو اثر پیگمالیون و گالاتئا با یکدیگر هم‌پوشانی دارند. یعنی اگر از کسی انتظاری خارج از توانایی‌اش داشته باشیم، ممکن است باور و نگرش آن فرد را نسبت به خودش منفی کنیم. پس باید حواسمان باشد که چه انتظاراتی از فرد داریم. این عامل ممکن است مورد توجه همه قرار نگیرد؛ اما می‌تواند هنگام مربی‌گری یا مدیریت افراد بسیار مؤثر عمل کند.
منابع:
