امروزه شتاب‌دهنده‌ها به عنوان یکی از مراکز حمایت‌کننده استارتاپ‌ها نقش کلیدی در فضای استارتاپی دارند. آن‌ها با توجه به شرایط جامعه و فضای اکوسیستم کسب‌وکار، مدل‌ها و ساختارهای متنوعی را برای شناسایی و رشد استارتاپ‌های مستعد و کسب درآمد از آن‌ها در نظر می‌گیرند. در سال‌های اخیر، برخی از شتاب‌دهنده‌ها در برنامه‌های خود بر روی یک حوزه کاری خاص در استارتاپ‌ها تمرکز کرده‌اند که می‌توان به حوزه فین‌تک اشاره نمود. فین‌تک ترکیبی از دو کلمه Financial معادل «مالی» و Technology معادل «تکنولوژی» است که هرگونه نوآوری فناورانه در حوزه خدمات مالی مانند بانک، پرداخت، سرمایه‌گذاری، بیمه و … را شامل می‌شود.
درباره مدیر برنامه آی‌فینک
آغاز ورود به مرکز رشد دانشگاه رازی
رامین سلیمانی، مدیر برنامه آی‌فینک، فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته ریاضی محض از دانشگاه رازی کرمانشاه و رشته مدل تئوری در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. او به همراه جمعی از دانشجویان دانشگاه رازی به دلیل علاقه فراوان به کشف ایده‌های جدید و نوآورانه در سال ۱۳۸۹ وارد مرکز رشد (انکوباتور) دانشگاه رازی کرمانشاه شد.
آن‌ها در این مرکز در گروه‌های مختلف بر روی ایده‌هایی در حوزه‌های گوناگون از جمله نفت، اسباب‌بازی سازمانی، اینترنت اشیاء و هوشمندسازی بی‌ام‌اس (BMS) شروع به کار کردند. اما بسیاری از ایده‌های آن‌ها در طول این مسیر با شکست مواجه شدند. به گفته رامین سلیمانی، تعدد پروژه‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون و غیرمرتبط با یکدیگر، عدم تناسب محصول با بازار و عدم اقبال مشتریان دولتی و شرکت‌های خصوصی بزرگ از ایده‌های نوآورانه از جمله مهم‌ترین دلایل شکست آن‌ها در این دوران بود.
تجربه تأسیس شرکتی به نام طراحان
پس از مدتی در سال ۱۳۹۲ یک شرکت با عنوان «طراحان» تأسیس و ثبت کردند. در این زمان نیز ایده‌های مختلفی از سوی شرکت راه‌اندازی و ثبت اختراع شد. اما همچنان در ورود به بازار و فروش محصول با مشکلات فراوانی مواجه بودند.
تجربیات فراوان آن‌ها در زمینه‌های مختلف و شکست‌های پیاپی موجب شده بود که به یک شناخت جامع و کامل از راه‌اندازی یک محصول برسند. به همین دلیل، روند فعالیت شرکت به سمت ساختار شرکت‌های تحقیق و توسعه (R&D) سوق پیدا کرد. مجموعه این تجارب و اقدامات، ایده تأسیس و راه‌اندازی یک شتاب‌دهنده را در ذهن او به وجود آورد.
تجربه راه‌اندازی یک شتاب‌دهنده در دانشگاه امیرکبیر
به همین دلیل در سال ۱۳۹۴ با ورود به دانشگاه امیرکبیر با مفاهیم و مدل‌های جهانی شتاب‌دهنده‌ها آشنا شد. در این راستا، در نخستین گام، اقدام به بررسی و شناخت فضای اکوسیستمی ایران کردند. چندین دوره نیز برای جذب ایده‌های جدید توسط آن‌ها برگزار شد. اما به دلیل نبود فضای مناسب برای رشد استارتاپ‌ها از جمله پول هوشمند (Smart Money) و عدم توجه سرمایه‌گذاران امکان توسعه شتاب‌دهنده وجود نداشت و تیم‌های استارتاپی نمی‌توانستند سرمایه کافی برای ورود به بازار و رشد را به دست آورند.
ورود به مرکز نوآوری آی‌فینک در کارخانه نوآوری
در خردادماه سال ۱۳۹۸ یک قرارداد همکاری بین شرکت خدمات انفورماتیک و کارخانه نوآوری هم‌آوا بسته شد که نتیجه آن شکل‌گیری مرکز نوآوری آی‌فینک به هدف جذب استارتاپ‌هایی در حوزه خدمات مالی و بانکی بود. در اسفندماه همین سال، رامین سلیمانی به پیشنهاد دکتر رضا کلانتری نژاد، مدیر عامل هم‌آوا، به مرکز نوآوری آی‌فینک واقع در کارخانه نوآوری پیوست. رامین سلیمانی در زمان ورود خود به این مرکز و به پیشنهاد دکتر رضا کلانتری نژاد شروع به انجام مطالعات جامع بر روی مدل‌ها و ساختارهای جهانی شتاب‌دهنده‌ها کرد.
نتیجه تحقیقات تیم هم‌آوا نشان داد که دلیل اصلی شکست‌های بسیاری از استارتاپ‌ها، تمرکز شدید بر روی ایده بدون شناخت مسئله بوده است. به گفته رامین سلیمانی، عدم شناخت کافی بر روی مخاطبان هدف و مشخص نبودن اولویت و ضرورت راه‌حل محصول برای مخاطب از جمله دلایل عدم تحقق ایده‌ها در مرحله اجرا بود.
نتایج تمام تجربیات و تحقیقات تیم هم‌آوا رسیدن به یک مدل خاص و جدید با مراحل توسعه فردی، آفرینش، شکل‌دهی و شتاب‌دهی بود که در برنامه آی‌فینک پیاده‌سازی شد.
درباره مرکز نوآوری آی‌فینک
آی‌فینک (Ifinc-Informatics Financial Innovation Center) یک مرکز در حوزه فناوری‌های مالی و بانکی است که از همکاری شرکت خدمات انفورماتیک با کارخانه نوآوری هم‌آوا و با راهبری شرکت فرادیس گستر برای جذب استارتاپ‌های مرتبط با حوزه خدمات مالی (فین‌تک) راه‌اندازی شده است. در حقیقت ساختار اصلی این مرکز برگرفته از مدل CSE-Corporate Startup Engagement است.
رامین سلیمانی درباره این همکاری می‌گوید: «همکاری شرکت خدمات انفورماتیک به عنوان بازوی اجرایی بانک مرکزی با استارتاپ‌ها می‌تواند تغییر و تحولات قابل توجهی در حل مسائل خدمات مالی و بانکی کشور به وجود آورد».
هم اکنون این مرکز در کارخانه نوآوری آزادی واقع شده است.
مدل و ساختار آی‌فینک
در این مرکز مطالعات جامعی بر روی مدل‌ها و ساختارهای انواع گوناگون شتاب‌دهنده‌ها انجام گرفت که نتیجه آن رسیدن به یک برنامه جامع و دقیق برای آی‌فینک بود. این برنامه از چهار مرحله اصلی تشکیل شده است: توسعه فردی، آفرینش، شکل‌دهی و شتاب‌دهی. در این مرکز خدمات متنوعی به تیم‌های استارتاپی در هر مرحله ارائه می‌گردد.
آغاز فعالیت برنامه‌های آی‌فینک
اولین دوره برنامه آی‌فینک در اسفندماه سال ۱۳۹۸ آغاز شد که نتیجه آن جذب چهار تیم استارتاپی در مرکز بود. اما به دلیل هم‌زمانی این برنامه با همه‌گیری ویروس کرونا، روند فعالیت این مرکز دستخوش تغییر شد و از فضای آفلاین به فضای آنلاین تبدیل گشت.
در این سازوکار جدید به تیم‌های استارتاپی آموزش داده می‌شد و امکان ارتباط تیم‌ها با منتورها به صورت آنلاین به وجود آمد. به گفته مدیر برنامه آی‌فینک، این شرایط جدید باعث شده بود که افراد در شبکه‌های اجتماعی فعال‌تر شوند.
رامین سلیمانی از تجربه جدید خود در فضای آنلاین می‌گوید: «تجربه برگزاری آنلاین مرحله شکل‌دهی تیم‌های استارتاپی نشان داد که امکان انجام این مرحله به صورت آنلاین وجود دارد و می‌توان آن را در مقیاس کل کشور برگزار کرد».
نحوه پذیرش در آی‌فینک
هر تیم استارتاپی با داشتن تیم و ایده اولیه (ماکاپ) می‌تواند درخواست خود را برای حضور در این برنامه ثبت کند. نحوه ثبت درخواست تیم‌ها به دو روش آفلاین و آنلاین انجام می‌گیرد؛ یعنی هر تیم می‌تواند درخواست خود را از کانال‌های مختلفی مانند رویدادها، ایمیل، تکمیل فرم‌های سایت و موارد دیگر ارائه دهد.
سپس درخواست‌ها توسط مدیر اجرایی برنامه بررسی شده و جلسه‌ای با حضور مدیر برنامه و اعضای تیم برگزار می‌شود. در صورت داشتن شرایط لازم، ایده آن‌ها توسط کمیته راهبری بررسی می‌گردد و جلسه دوم با تیم‌ها با حضور کمیته راهبری برگزار می‌شود. در نهایت پس از ارزیابی تیم در کمیته و داشتن فاکتورهای ورود به مرکز، اعضای تیم در مرکز استقرار پیدا می‌کنند.
در هنگام ورود اعضای تیم به مرکز، بررسی‌های روانشناسی روی تیم‌ها توسط متخصصین انجام می‌گیرد.
مرحله شکل‌دهی در آی‌فینک
طول دوره برنامه شکل‌دهی در آی‌فینک ۱۲ هفته (سه ماه) است و اولین تیم‌ها با امضای قرارداد استقرار در ماه‌های دی و بهمن در این مرکز مستقر شده‌اند. از مهم‌ترین برنامه‌های این مرحله آموزش‌های عمومی و تخصصی توسط منتورها، مربی‌گری و تأمین سرمایه است. ظرفیت پذیرش تیم در این مرحله ۱۰ تیم استارتاپی است.
تأمین سرمایه
نوع سرمایه‌گذاری در این مرحله از نوع حمایتی است. بر اساس قرارداد اولیه با تیم‌ها، مبلغ ۱۰ میلیون تومان به آن‌ها اختصاص داده می‌شود. این مبلغ بر اساس نیاز تیم‌ها و با برنامه‌ریزی از قبل انجام شده، به نماینده هر تیم ارائه می‌گردد. علاوه بر این، به ارزش ۹۰ میلیون تومان سرمایه غیرنقدی نیز به تیم‌ها داده می‌شود. در این مرحله، در ازای ارائه این خدمات از تیم‌ها هیچ سهامی دریافت نمی‌گردد.
آموزش، مربی‌گری و فوق برنامه
این مرکز با توجه به نظر کارشناسان و متخصصان مربوطه، برنامه آموزش، مربی‌گری و فوق برنامه مرحله شکل‌دهی را در حوزه کسب‌وکار و تخصص فین‌تک به مدت ۱۲ هفته برنامه آموزشی و مربی‌گری تدوین نموده است که بر این اساس در مجموع ۹۰ ساعت آموزش، ۱۳۷ ساعت مربی‌گری، ۱۷۵ ساعت راهبری و ۲۴ ساعت فوق برنامه به تیم‌ها ارائه می‌گردد.
مهم‌ترین برنامه‌های آموزشی این دوره به ترتیب اولویت زمانی عبارت‌اند از:
- درک استارتاپ (هفته اول)
- بازبینی نیاز و مسأله (هفته دوم)
- اعتبارسنجی مسأله (هفته سوم)
- تست اولیه (هفته چهارم)
- پایدارسازی (هفته پنجم)
- بازاریابی (هفته ششم)
- امور مالی (هفته هفتم)
- تأمین مالی (هفته هشتم)
- آمادگی برای رشد (هفته نهم و دهم)
در دوره اول اجرای این برنامه به دلیل گسترش ویروس کرونا در کشور و الزام به رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، تمامی آموزش‌ها، مربی‌گری‌ها و فوق برنامه تا انتهای هفته ششم ( هفته بازاریابی) به صورت مجازی و در بستر پلتفرم اسکای‌روم برگزار شده و هفته‌های بعد نیز به صورت حضوری و با رعایت نکات بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی برگزار گردید.
مربی‌گری
در این برنامه، ابتدا کارگاه آموزشی برگزار می‌شود و تیم‌ها تکالیف لازم حول موضوع موردنظر را دریافت می‌کنند. سپس در جلسات مربی‌گری توسط مدرس موضوع موردنظر، تکالیف تیم‌های استارتاپی بررسی می‌شود. علاوه بر آن، مدیر برنامه با توجه به آشنایی با تمام عناصر تیم، روزانه جلسات متعددی را به حل مسائل نقاط ضعف تیم‌ها اختصاص می‌دهد.
علاوه بر آن، در دو هفته منتهی به روز ارائه پس از پایان ۱۰ هفته، ۱۰۶ ساعت مربی‌گری برای آماده‌سازی تیم‌ها برای روز ارائه ورود به مرحله شتاب‌دهی در نظر گرفته می‌شود.
فوق برنامه
این مرکز با هدف توسعه تیم‌ها، فوق برنامه‌هایی را در حوزه کسب‌وکار، فین‌تک و توسعه فردی تدوین نموده است. برگزاری دورهمی انتقال تجربه، مطالعه و ارائه هفتگی کتاب، بازی روانشناختی، تماشای فیلم، بازدید از همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام پرداخت، صبحانه و عصرانه با کارآفرینان، جشن پایان سال، بازدید از استارتاپ‌های سازمان‌های بزرگ و اردو پایان دوره از جمله‌های برنامه‌های در نظر گرفته شده در این مرحله است.
در اولین دوره از اجرای این برنامه‌ها با توجه به شرایط بحرانی ویروس کرونا و الزام به قرنطینه و رعایت فاصله اجتماعی تعدادی از برنامه‌ها لغو گردید و برنامه‌هایی که قابلیت برگزاری در بستر مجازی را داشتند، اجرا گردید؛ از جمله دورهمی انتقال تجربه، مطالعه و ارائه هفتگی کتاب و بازی روانشناختی.
دورهمی انتقال تجربه
این برنامه‌ها با حضور بنیانگذار پی‌پینگ، اسلایسینگ پای ایران، زرین پال، مدیر روابط عمومی هم‌آوا، معاون حقوقی هم‌آوا برگزار می‌گردد.
مطالعه و ارائه هفتگی کتاب
کتاب‌ها با توجه به کمبود زمان مطالعه در کنار فعالیت‌های فشرده تیمی در نسخه‌های متنی، میکروبوک و کتاب صوتی به تیم‌ها تحویل داده می‌شود. همچنین به دلیل بحران کرونا و انجام دورکاری، مرکز آی‌فینک در اولین دوره خود، هر تیم را به تفکیک به عضویت پلتفرم‌های آنلاین کتاب (فیدبیو و طاقچه) درآورد و هر هفته طبق برنامه، کتاب‌های مربوطه را به صورت آنلاین خریداری نمود.
بازی روانشناختی
این بازی‌ها از قبل با توجه به وضعیت اعضای تیم، توسط متخصصین روانشناسی و مدیریت، طراحی و اجرا می‌شود. در این بازی‌ها ویژگی‌های تفکر استراتژیک، ریسک‌پذیری، تمرکز بر روی هدف، حل مسأله، ارتباط مؤثر، خطاهای شناختی، هوش هیجانی، میزان تشخیص مسأله، انجام فرآیندها و نتیجه‌گیری، توانایی رهبری و چشم‌انداز، ایجاد سینرژی و همچنین نقش‌های افراد تیم بررسی و ارائه می‌گردد.
جذب ۶ تیم استارتاپی در اولین برنامه آی‌فینک در مرحله شکل‌دهی
به گفته رامین سلیمانی، در حال حاضر ۶ تیم استارتاپی در مرحله شکل‌دهی جذب شده‌اند که از میان آن‌ها، ۴ تیم در اسفند ۹۸ و ۲ تیم در فروردین ۹۹ به این برنامه پیوستند و پس از ۳ ماه در تاریخ ۱۷ خرداد در دمو دی خصوصی، استارتاپ خود را برای ورود به دوره شتاب‌دهی ارائه نمودند.
