چه استارتاپهایی میتوانند برای فروش سهام خود یا جذب سرمایه از فیروزه پلت استفاده کنند؟ آیا هر سرمایهگذاری میتواند از این پلتفرم استفاده کند؟ چه چالشهایی پیش روی این پلتفرم قرار دارد؟
در طی سالهای گذشته، استارتاپها با ارائه راه حلهای نوین برای رفع مشکلات مردم و خلق ارزش، وارد زندگی روزانه مردم شدهاند. اما اکوسیستم استارتاپی ایران با اعمال مجدد تحریمها با مشکلات متعددی روبرو شده است. از بزرگترین این مشکلات شاید تأمین سرمایه و خروج کارآفرینها و سرمایهگذاران از استارتاپها است. گروه فیروزه ماه گذشته از فیروزه پلت برای حل مشکلات استارتاپها و سرمایهگذاران رونمایی کرد، اما سوال اینجاست که با تمام مشکلات موجود این پلتفرم تا چه اندازه میتواند موثر واقع شود؟ در این مقاله سعی میشود از زوایای مختلف این پلتفرم مورد بررسی قرار گیرد.
مشکلات تأمین سرمایه استارتاپها
تأمین سرمایه یکی از مشکلات اساسی اکوسیستم استارتاپی است که با رفتن سرمایهگذاران خارجی (بالای ۵۰٪ از حجم سرمایهگذاری استارتاپی) از کشور بسیار شدیدتر شده است. پر کردن این خلأ تنها با مشارکت سرمایهگذران سنتی، صنعتی، نهادها و حتی کسبوکارهای خانوادگی امکانپذیر است. اما درگیر کردن این سرمایهگذاران با اکوسیستم استارتاپی کار سختی است. زیرا که در این حوزه جدید، اعتمادسازی دشوار بوده و نیازمند دانش روز است.
ریسک بالا و پایین بودن نقدشوندگی سهام استارتاپها
ریسک بالا، نقدشوندگی پایین سهام و مشکلات خروج از استارتاپها چالش بزرگی است که منجر به توقف چرخه سرمایهگذاری در استارتاپها شده است. یکی از مهمترین دلایلی که دیگر سرمایهگذاران نیز وارد این حوزه نمیشوند همین موضوع است. در حالی که نقدینگی و سرمایه سرگردان در کشور زیاد است. زمانی که این چرخه تصحیح شود و سرمایهگذار بتواند از فروش سهام خود بازگشت سرمایه خوبی داشته باشد؛ دوباره این سرمایه را بر روی دیگر استارتاپها سرمایهگذاری میکند و این چرخه خرید و فروش سهام و ورود پول جدید به اکوسیستم استارتاپی به جریان میافتد.
بازگشت سرمایه طولانی مدت در استارتاپها و فرصتهای وسوسهانگیز جایگزین
زمان طولانی مورد نیاز برای بازگشت سرمایه در حوزه استارتاپها، این حوزه را برای سرمایهگذاران دشوار میکند. علاوه بر این نرخ سود بانکی در ایران بالا بوده و سرمایهگذاران میتوانند در طرحهای زود بازده و با سود بالا مانند خودرو، ارز و طلا سرمایهگذاری کنند. لذا بخش عمدهای از مشکلات تأمین مالی اکوسیستم استارتاپی کشور مربوط به سیاستهای اقتصادی کلان کشور است که چندان برای کارآفرینی مناسب نیست و بیشتر فرصت خوبی را برای دلالان (که ارزشی خلق نمیکنند) ایجاد کرده است.
ناتوانی استارتاپها در عرضه عمومی سهام خود
ناتوانی استارتاپها در مراحل نهایی تأمین سرمایه از طریق عرضه عمومی سهام خود در بازار بورس نیز یکی دیگر از مشکلات اساسی حل نشدنی است. شرایط و مقررات مناسب ورود استارتاپها به بازار بورس ایران تعریف نشده است. همچنین سازمان بورس ارزشگذری استارتاپها را نیز قبول ندارد. سازمان بورس داراییهای یک استارتاپ را به صورت فیزیکی و در حال حاضر بررسی میکند و داراییهای معنوی مانند ارزش برند، پتانسیل آن برای تسخیر بازار در آینده، هزینههای انجام شده در تبلیغات و بازاریابی و… را در نظر نمیگیرد. به علاوه استارتاپها در سالهای اولیه خود سودده نیستند؛ زیرا که در حال گسترش بازار خود و تسخیر آن هستند. بسیاری از استارتاپهایی که سهام خود را در بازار بورسهای خارجی عرضه کردهاند، مانند تسلا یا اوبر، هنوز سودده نیستند. اما در ایران شرکتی که میخواهد وارد بورس شود، باید سه سال سودده بوده باشد. البته این نکته هم قابل ذکر است که استارتاپها هنوز آن طور که باید تلاشی برای ورود به بازار بورس نکردهاند.
ارزشگذاری نجومی استارتاپها
ارزشگذاری نجومی استارتاپها نیز عامل بازدارنده دیگری است که باعث میشود سرمایهگذاران رغبت چندانی برای ورود به این حوزه نداشته باشند. همچنین جذب سرمایههای قبلی بر اساس ارزشگذاریهای نجومی باعث شده که حتی اگر زمانی بورس پذیرای شرکتهای استارتاپی باشد، کارآفرینان و سرمایهگذاران سابق بر سر قیمت عرضه، با بورس و سرمایهگذاران بالقوه به توافق نرسند.
ادغام و تملیک
در طی سال گذشته خبرهای زیادی از ادغام، شکست یا کوچک شدن اندازه استارتاپها به دلیل عدم تأمین مالی شنیدیم. بسیاری از استارتاپها که با شکست مواجه میشوند، به دلیل نبود استراتژی خروج مشخص مجبور به تعطیلی میشوند. اما بنیانگذاران این استارتاپها میتوانند تلاش کنند تا محصول، برند یا تکنولوژی خود را به صورت کامل به رقبا واگذار کنند و به جای تعطیلی وارد فرآیند ادغام و تملیک شوند. متاسفانه فرآیند مشخصی نیز برای این کار در ایران نیست و استارتاپها معمولا به جای این کار به صورت کامل تعطیل میشوند. به علاوه ادغام در شرایط بد اقتصادی میتواند هزینههای رقابت را کاهش دهد اما از طرفی امکان بروز انحصار را هم ممکن میکند.
به طور کلی مشکلات مرتبط به سرمایهگذاری در اکوسیستم استارتاپی ایران شامل موارد زیر است:
- تحریمها و خروج سرمایهگذاران خارجی به همراه دانش آنها از کشور
- تعداد کم سرمایهگذاران فعال جسورانه در کشور
- ریسک بالا در سرمایهگذاری استارتاپی
- نقدشوندگی پایین سهام استارتاپی و نبود خریدار برای آن
- توقف چرخه خرید و فروش سهام استارتاپها
- ناشناخته بودن و اعتماد کم سرمایهگذران سنتی، صنعتی و یا حتی کسبوکارهای خانوداگی به حوزه استارتاپها
- طولانی بودن زمان بازگشت سرمایه در استارتاپها
- نرخ بالای سود بانکی و فرصتهای سرمایهگذاری زود بازده در حوزه ارز،طلا و خودرو نسبت به استارتاپها
- ناتوانی استارتاپها در تأمین مالی از طریق عرضه عمومی سهام خود در بورس
- ناتوانی بنیانگذاران در خروج و ادغام و تملیک
- ارزشگذاری نجومی استارتاپها
راه حل فیروزه پلت برای حل مشکلات سرمایهگذاری در استارتاپها
فیروزه پلت، پلتفرمی است که فرصتهای سرمایهگذاری موجود در استارتاپها را تجمیع میکند. به این معنا که فروشندگان و خریداران سهام ابتدا در این پلتفرم ثبتنام میکنند تا اطلاعات آنها در این پلفترم تجمیع شود. سپس مراحل بعدی خرید و فروش سهام، به صورت حضوری و با مشاوره گروه مالی فیروزه انجام میشود. در واقع این پلتفرم سازوکاری برای تعامل بین این دو گروه است. در دو سوی این پلتفرم، خریداران وفروشندگان سهام قرار دارند که سعی شده به صورت خلاصه سازوکار و نقش هر کدام توضیح داده شود:
فروشندگان سهام استارتاپها:
- بنیانگذاران، کارمندان(سهام ایساپ)، سرمایهگذاران اولیه(صندوق سرمایهگذاری جسورانه و فرشتگان سرمایهگذار) میتوانند درصدی از سهام یا کل سهام خود را برای فروش در فیروزه پلت قرار دهند.
- اگر چندین سهامدار یک استارتاپ، سهم خود را برای فروش بگذارند؛ این سهم به صورت تجمعی نمایش داده میشود. سهامداران چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی، سهام خود را برای واگذاری ثبت میکنند تا سهام موجود در پلتفرم به صورت تجمیعی نشان داده شود. دلیل این مسئله، جلوگیری از عمومی شدن میزان دقیق سهامداری در شرکتهای مختلف است. خریدار میتواند این سهم تجمیعی را به صورت یکجا بخرد.
- حداقل ارزش سهام قابل عرضه هم ۵۰ میلیون تومان است.
- فروشندگان سهام استارتاپها امکان مذاکره مستقیم با خریدار را ندارند. به علاوه زمانی سهام قابلیت فروش را پیدا میکند که فیروزه پلت تأیید هیئتمدیره استارتاپ را گرفته باشد.
- فیروزه پلت قرارداد مشاورهای با فروشنده سهام امضا میکند و خدماتی مانند ارزشگذاری و راستیآزمایی را نیز در صورت نیاز انجام میدهد.
- کارمزد فیروزه پلت در هر معامله در حدود ۱۰٪ مبلغ فروش سهام (برای معاملات کوچک) است که از فروشنده دریافت میشود. برای معاملات بزرگتر این کارمزد کمتر میشود.
خریداران سهام استارتاپها:
- سرمایهگذاران سنتی و صنعتی، کسبوکارهای خانوادگی، صندوقهای سرمایهگذاری جسورانه، فرشتگان سرمایهگذار در دسته خریداران قرار می گیرند.
- حداقل مبلغ خرید سهام از طریق سامانه فیروزه پلت ۵۰ میلیون تومان است.
- خریداران در این پلتفرم پس از تأیید هویت میتوانند به اطلاعات کلی استارتاپها مانند: نام، لوگو، وبسایت، حوزه فعالیت، درصد سهام آماده برای واگذاری و توضیحات مختصری از حوزه فعالیت استارتاپ دسترسی داشته باشند.
- خریدار در پلتفرم فیروزه پلت باید استارتاپهای مورد علاقه خود را انتخاب کند و پس از تأیید خریدار توسط فروشنده، مذاکرات فیروزه پلت با خریدار و فروشنده آغاز میشود.
- قابل ذکر است که خریدار با فروشنده نمیتواند مستقیم مذاکره کند و پلتفرم فیروزه پلت مسئول این مذاکرات بین فروشنده و خریدار است.
- فیروزه پلت تنها در صورت درخواست فروشنده، خدمات دیگری نظیر ارزشگذاری، راستیآزمایی و … را انجام میدهد.
اهداف فیروزه پلت چیست؟
بر اساس گفتههای رامین ربیعی، مدیرعامل فیروزه پلت، این پلتفرم چهار هدف را دنبال میکند:
- حل کردن مشکلات جذب سرمایه استارتاپها
- خروج سرمایهگذاران فعلی استارتاپها و ورود سرمایهگذاران جدید
- فروش سهام بنیانگذاران و کارمندان استارتاپها و تبدیل آن به پول نقد
- ادغام و تملیک استارتاپها
- واقعی کردن قیمت نقدی سهام استارتاپها
فیروزه پلت، پلتفرمی برای ابراز تمایل به سرمایهگذاری در استارتاپها یا ابراز تمایل به انتقال مالکیت استارتاپها است. در واقع فیروزه پلت میخواهد با این پلتفرم، اطلاعات سرمایهگذاران و استارتاپها را در یکجا متمرکز کند تا بتواند فرآیند سرمایهگذاری در استارتاپها را تسهیل بخشد. همچنین فیروزه پلت نقش مشاور را برای فروشنده ایفا میکند و تنها از فروشنده کارمزد میگیرد. فیروزه پلت در صورت درخواست فروشنده، خدمات راستیآزمایی و ارزشگذاری را علاوه بر مذاکرات و کارهای اداری نیز انجام میدهد. این حرکت میتواند فرآیند خرید و فروش سهام را در صورت اعتماد طرفین به گروه مالی فیروزه، سادهتر کند.
آینده فیروزه پلت
همانطور که رامین ربیعی نیز در در رویداد فیروزه پلت اعلام کرد، گروه مالی فیروزه حتی انتظار بازگشت هزینههای رویداد فیروزه پلت را در سال اول از این پلتفرم ندارد. فیروزه پلت با توجه به مشکلات سرمایهگذاری در حوزه استارتاپها (ذکر شده در بخش قبلی مقاله) شکل گرفته است. این پلتفرم اهداف بزرگی را دنبال میکند و به دنبال راهی برای راهاندازی دوباره چرخه سرمایهگذاری در استارتاپ است. اما اینکه چقدر در این راه موفق میشود، نیازمند زمان و بازخورد از بازار است.
آیا سهامداران استارتاپهای بزرگ مراحل نهایی در فیروزه پلت حضور پیدا میکنند؟
در حال حاضر با توجه به بازخورد مدیران استارتاپهای بزرگتر مانند دیجیکالا و اسنپ، نمیتوان انتظار داشت که سهام این استارتاپها در فیروزه پلت قرار گیرد. فیروزه برای تأمین مالی استارتاپهای بزرگ راهکار دیگری دارد. به این نکته هم باید توجه داشت که اگر شخصی بخواهد حتی سهام ایساپ خود را در فیروزه پلت به فروش برساند، معمولاً نیازمند تأیید هیئتمدیره است. لذا اگر مدیران استارتاپهای بزرگ با این کار موافق نباشند، آن شخص نیز نمیتواند سهام خود را به فروش برساند.
پیچیدگیهای کاری فیروزه پلت
با توجه به فروش سهام استارتاپها با قیمتی پایینتر و با تخفیف قابل توجه از نرخ ارزشگذاری شده در فرآیند جذب، برای بسیاری از سرمایهگذاران این فرصت فراهم میشود که با قیمتی پایینتر سهام استارتاپها را خریداری کنند. به علاوه با توجه به فرآیند سخت انجام این کار، احتمالا استارتاپهای سری B به بعد در این پلتفرم حضور داشته باشند. اما این فرآیند دارای پیچیدگیهای زیر نیز است:
فروش سهام ایساپ کامندان
سهام ایساپ مخصوص کارمندان است بودهو برای حفظ کارمندان و انگیزهدهی به کارمندان در استارتاپ استفاده میشود. این سهم معمولاً در طی چند سال (سه سال به بالا) به طور کامل به فرد منتقل میشود. لذا فروش سهام نهایی نشده کارمندان ممکن نیست. اما اگر سهم به طور کامل پس از چند سال به کارمند منتقل شده باشد، امکان فروش آن وجود دارد و میتواند برای کارمندان خوب باشد. اما با توجه به عمر کم استارتاپهای ایرانی، گزینههای فروش سهام ایساپ بسیار کم خواهد بود. با گذشت زمان و طی زمان نهایی شدن ایساپ، این امکان بیشتر خواهد.
فروش سهام بنیانگذاران
سهام بنیانگذاران حتی از سهام ایساپ کارمندان نیز مهمتر است. بنیانگذاران معمولا هویت و شالوده استارتاپ هستند. سرمایهگذاران با توجه به حضور بنیان گذاران، در استارتاپ سرمایهگذاری انجام میدهند. لذا حضور و درگیر بودن بنیانگذار(داشتن سهم بالا) در استارتاپ، پیش شرط بسیاری از سرمایهگذاران است. به همین دلیل فروش سهام بنیانگذاران پیچیده میشود. اما میتوان انتظار داشت فروش مقداری کم از سهام بنیانگذاران (در حد چند درصد) بدون حاشیه انجام شود. این کار از طرفی میتواند به کارآفرینها امید دهد تا بتوانند بخشی از نیازهای مالی خود را پس از چند سال کار سخت تامین کنند.
فروش سهام سرمایهگذاران اولیه استارتاپها
فروش سهام سرمایهگذاران اولیه استارتاپها در پلتفرم فیروزه پلت نیز باید در حجم کم انجام شود. زیرا در صورت جذب سرمایهگذاران سنتی، صنعتی و کسبوکارهای خانوداگی به پلتفرم فیروزه پلت، آنها این نیاز را خواهند داشت که سرمایهگذاران اولیه و اصلی حضور خود را در استارتاپ حفط کنند. اما این حجم کم میتواند شروع بزرگی برای ورود سرمایهگذاران سنتی و صنعتی و آشنایی آنها با استارتاپها باشد. پس از جلب اعتماد این سرمایهگذاران با رقمهای کوچک میتوان انتظار داشت کم کم آنها نیز با توجه به زنجیره ارزش کسبوکارهای خود سرمایه بیشتری را به این سمت بیاورند.
راستی آزمایی و ارزش گذاری
یکی دیگر از مشکلات پیش روی فیروزه پلت، راستیآزمایی و ارزشگذاری استارتاپها است. ممکن است سرمایهگذاران بخواهند خود ارزشگذاری و راستیآزمایی را انجام دهند. این موضوع نیازمند دریافت حسابهای مالی استارتاپ است که ممکن است باعث بروز مشکل شود. البته این موضوع در رقمهای بالاتر بروز میکند و در رقمهای پایینتر مشکلی به وجود نمیآورد. فیروزه فقط مشاور فروش است و قیمت سهام فقط با توافق طرفین نهایی میشود و فیروزه پلت دخالتی در این فرآیند ندارد.
ادغام و تملیک
با توجه به شرایط بد اقتصادی کشور و رفتن بسیاری از استارتاپها به مرز تعطیلی و تعدیل نیرو، ادغام و تملیک میتواند راه مناسبی برای خروج آنها باشد. بسیاری از استارتاپهایی که در شرایط نامساعدی هستند میتوانند با اعلام آمادگی برای فروش سهام خود در فیروزه پلت به دنبال خریدار و ادغام استارتاپ خود در استارتاپی بزرگتر باشند.
شروع کارهای بزرگی مانند فیروزه پلت با اهداف طولانی مدت شاید در نگاه اول دور از دسترس به نظر برسد. اما هر کار بزرگی با قدمهای کوچک شروع میشود. گروه فیروزه با علم به تمامی این مشکلات، فیروزه پلت را راهاندازی کرده است تا چرخ سرمایهگذاری جسورانه ایران به کار بیفتد. حتما در طولانی مدت گروه فیروزه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از این پروژه نفع خواهد برد. اما موضوع مهمتر حل شدن مشکلات استارتاپهای ایرانی به وسیله این پلتفرم است.
