اقامتگاه اجاره‌ای در واقع به بازار اجاره روزانه خانه، آپارتمان، ویلا، سوئیت، بوم‌گردی و به‌طور کلی اقامتگاه‌هایی گفته می‌شود که در آن ارائه خدمات به‌صورت فردبه‌فرد (میزبان به گردشگر) انجام می‌شود. نمونه بین‌المللی این مدل Airbnb است که نمونه‌ای از مدل اقتصاد تسهیمی (Shared Economy) محسوب می‌شود. در این مدل، ارائه خدمت به‌صورت فردبه‌فرد انجام می‌شود و برخلاف مدل‌های سنتی (هتل‌ها)، افراد محلی در آن سهیم شده و درآمدزایی می‌کنند.
در این مدل، پلتفرم آنلاین وظیفه اتصال گردشگران به میزبانان را بر عهده می‌گیرد. از مزایای این مدل می‌توان به استفاده از ظرفیت‌های خالی ویلا، آپارتمان، خانه‌های مردم عادی و به‌طور کلی هر نوع اقامتگاه شخصی قابل اجاره، درآمدزایی برای آن‌ها و کاهش چشمگیر هزینه گردشگران اشاره کرد که می‌تواند به رشد اقتصاد کشور کمک شایانی کند. به‌علاوه با قدرت بخشیدن به این نوع بازار می‌توان به کسب‌وکار‌های محلی دیگر با ورود گردشگران در حوزه خدمات و فروشگاه‌ها مانند رستوران‌ها، مراکز تفریحی و تجاری نیز کمک کرد.
ساز و کار بازار اقامتگاه اجاره‌ای در ایران مشابه بازار هدف ایر‌بی‌ان‌بی (Airbnb) در دنیا است. با توجه به حجم بازار فعلی، این حوزه در ایران هنوز جای رشد بسیاری دارد و آینده روشنی برای آن می‌توان متصور بود. اما با شیوع گسترده بیماری کرونا در سال ۱۳۹۹، تغییرات بنیادینی در رفتار و واکنش مردم نسبت به این بازار نمایان شد. در این مقاله قصد داریم به آمار و ارقام حوزه اقامتگاه‌های اجاره‌ای در سال ۱۳۹۹ نگاهی بیندازیم و همچنین تغییر رفتار کاربران را بررسی کنیم.
تغییر رفتار مسافران با شیوع ویروس کرونا
اتفاقات سال ۱۳۹۹ و شیوع گسترده ویروس کرونا، عادات روزمره بسیاری از مردم را تحت تأثیر قرار داد. این تغییر رویه زندگی و برهم زدن عادت‌های سفر، شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری را دچار چالش بزرگی کرد. میانگین ارزش سبد خرید مسافران در سال ۱۳۹۹ افزایش داشت و به‌منظور حفظ پروتکل‌های بهداشتی، استقبال از اقامتگاه‌های دربست بیشتر از هتل‌ها بود. به‌همین دلیل، پلتفرم‌های رزرو آنلاین ویلا نیز با استقبال خوبی روبه‌رو شدند.
در این دوره، مدت زمان سفرها کوتاه‌تر شد. طبق مطالعات مجموعه شب، شیوه سفرهای مردم به‌دلیل شرایط کرونایی از مسافرت‌های طولانی‌مدت و با فواصل زیاد به سفرهای کوتاه ولی با فواصل کم تغییر کرد. همین امر موجب افزایش میانگین خرید و طبعاً درآمد پلتفرم‌های سازگار با این شیوه از سفر شد.
در سال ۱۳۹۹ به‌دلیل ترس مردم از ازدحام در مراکز تجمع، نسبت اجاره اماکن دربست به اماکن غیردربست (مثل هتل‌ها) تا ۶۰٪ افزایش داشته و تعداد سفرها با مسافت کم (تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری) ۱۸۰٪ بیشتر شده است. همچنین میانگین تعداد نفرات برای رزرو محل اسکان، از ۳/۸۴ نفر در سال ۱۳۹۷ به ۲/۵ نفر در سال ۱۳۹۹ کاهش داشته که حاکی از سفرهای کم‌جمعیت‌تر است.
در سال ۱۳۹۹، شهرهای اطراف تهران مثل کردان با بیشترین رشد رزرو و مناطق جنوبی ایران با بیشترین افت رزرو مواجه شدند که مشخصاً متأثر از بسته شدن راه‌های مواصلاتی و ممنوعیت سفر به شهرهای پرخطر به دستور دولت بوده است. لازم به ذکر است که در سال ۱۳۹۷ تنها ۲٪ از رزرو اقامتگاه و ویلا در کشور از طریق فضای آنلاین انجام می‌شد که در سال ۱۳۹۹ به ۸٪ رسیده و همچنان ظرفیت بسیار گسترده‌ای پیش روی آن است.
تأثیر کرونا در رزرو آنلاین اقامتگاه بر مهمانان و میزبانان
همان طور که اشاره شد، همه‌گیری بیماری کرونا باعث شد تا متوسط تعداد و مدت زمان اقامت مسافران کاهش یابد. به‌همین نسبت طبیعتاً حجم رزرو اقامتگاه در سال ۱۳۹۹ کاهش چشمگیری داشت؛ اما این مسأله تنها محدود به مسافران و مهمانان نبوده است. میزبان‌هایی که تا پیش از سال ۱۳۹۹ برای در اختیار گذاشتن ویلاهای خود استقبال زیادی نشان می‌دادند، با افزایش شیوع کرونا رغبت زیادی به اجاره خانه‌ها و ویلاهای خود نداشتند. به‌همین دلیل حجم ثبت خانه‌های میزبان نیز دچار کاهش شد. اما فراتر از این موارد، اتفاق مبارکی که در این دوره افتاد چه بود؟
با آشنایی بیشتر مردم با مفهوم اجاره آنلاین اقامتگاه در تمام ایران و همین طور تلاش برای دوری از مراکز تجمع، اجاره ویلا به سبک سنتی و در کنار خیابان کاهش یافت و اقبال مردم به اجاره اقامتگاه از طریق پلتفرم‌های آنلاین بیشتر شد. به‌همین دلیل در سال ۱۳۹۹ سهم اجاره آنلاین اقامتگاه‌ها از کل بازار رشد ۴ برابری نسبت به سال ۱۳۹۷ را تجربه کرد. اما چگونه بازار اقامتگاه اجاره‌ای در ایران تخمین زده شده است؟
انجام تحقیق بازار در صنایع و حوزه‌های مختلف، کار بسیار دشوار، وقت‌گیر و هزینه‌بری است. با حضور روزافزون استارتاپ‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جامعه و اقبال به تصمیم‌گیری بر اساس آمار و گزارشهای مدون، نیاز به انجام تحقیق بازار‌های این چنینی بیش از پیش احساس می‌شود. این تحقیق‌ها می‌تواند بستر تصمیم‌گیری برای بسیاری از سرمایه‌گذار‌ها و استارتاپ‌ها شود.
منبع اصلی استفاده در این تحقیق بازار، گزارشهای آماری موجود و تخمین‌های بازار توسط مجموعه شب است که عوامل مختلفی در آن دخیل هستند؛ عواملی مانند:
- متوسط مدت زمان رزرو
- متوسط اجاره یک شب اقامتگاه اجاره‌ای
- متوسط تعداد نفرات مهمان
- متوسط روز‌های رزرو شده اقامتگاه در کل سال
- متوسط تعداد اقامتگاه اجاره‌ای تحت تملک میزبان
- متوسط تعداد افراد تحت تکفل میزبان
- متوسط درصد سهم واسطه‌ها
- سهم بازار آنلاین از کل بازار
- متوسط سبد خرید مهمانان
نویسنده: طاها رضوی
